عقل، دین و جامعه در اندیشه بهایی

ﻧﺗﻳﺟﻪ ﻣﻭﻅﻑ ﺍﺳﺕ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻣﺎﻡ ﺯﻧﺩﮔﯽ ﺧﻭﻳﺵ ﺍﺯ ﻳﮏ ﻣﺭﺟﻊ ﺗﻘﻠﻳﺩ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺑﻌﻳّﺕ ﻭ ﺍﻁﺎﻋﺕ ﻧﻣﺎﻳﺩ. ﺍﻟﻬﻳّﺎﺕ ﺍﺻﻭﻟﻳّﻭﻥ ﺍﻫﻣﻳّﺕ ﺧﺭﺩ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺳﺗﺎﻳﺩ ﺍﻣّﺎ ﺩﺭ ﻋﻳﻥ ﺣﺎﻝ ﺍﻁﺎﻋﺕ ﮐﻭﺭﮐﻭﺭﺍﻧﻪ ﺍﺯ ﻓﻘﻬﺎء ﺭﺍ ﺗﺄ ﮐﻳﺩ ﻣﯽ ﻧﻣﺎﻳﺩ. ﺧﺭﺩﮔﺭﺍﺋﯽ ﻧﻭﻅﻬﻭﺭ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺻﺭﻓﺎً ﺑﺎﻓﺯﺍﻳﺵ ﻗﺩﺭﺕ ﻋﻠﻣﺎء ﺩﻳﻧﯽ ﻭ ﮐﺎﻫﺵ ﺍﺳﺗﻘﻼﻝ ﻭ ﺭﺷﺩ ﻭ ﺗﮑﺎﻣﻝ ﻭ ﻗﺩﺭﺕ ﻓﺭﺩ ﻓﺭﺩ ﺍﻧﺳﺎﻧﻬﺎ ﻣﻧﺟﺭ ﺷﺩﻩ ﻭ ﻣﯽ ﺷﻭﺩ. ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺍﻁﺎﻋﺕ ﻭ ﺗﻘﻠﻳﺩ ﺑﺳﺭ ﺁﻣﺩﻩ ﺍﺳﺕ. ﺁﺭﻣﺎﻥ ﺩﻳﺎﻧﺏ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺍﻳﺟﺎﺩ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍی ﻣﺑﺗﻧﯽ ﺑﺭ ﺍﺻﻭﻝ ﺑﺭﺍﺩﺭی ﻭ ﺑﺭﺍﺑﺭی ﻭ ﺁﺯﺍﺩی ﺍﺳﺕ ﻭ ﺍﺗﮑﺎء ﺑﻧﻅﺭﻳّﺎ ﺕ ﻋﻠﻣﺎی ﺩﻳﻧﯽ ﺩﺭ ﺁﻥ ﭘﺫﻳﺭﻓﺗﻪ ﻧﻳﺳﺕ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍی ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺧﺭﺩ ﺍﻧﺳﺎﻧﻬﺎ ﻭ ﻧﻪ ﺧﺭﺩ ﻋﺩّﻩ ﺍی ﻣﻌﺩﻭﺩ ﻣﻭﺭﺩ ﺍﺣﺗﺭﺍﻡ ﻭ ﭘﺫﻳﺭﺵ ﺍﺳﺕ. ﺣﺿﺭﺕ ﺑﻬﺎءﷲ ﺩﺭ ﻟﻭﺡ ﺍﺗﺣّﺎﺩ ﺑﺭ ﺍﻫﻣﻳّﺕ "ﻭﺣﺩﺕ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻡ" ﺩﺭ ﻣﺩﻧﻳّﺕ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺍﻳﻥ ﭼﻧﻳﻥ ﺗﺄﮐﻳﺩ ﻣﯽ ﻓﺭﻣﺎﻳﻧﺩ: ﺍﻣّﺎ ﺑﺭ ﻁﺑﻕ ﺁﻣﻭﺯﻩ ﻫﺎی ﺁﺋﻳﻥ

" ﻭ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﺗّﺤﺎﺩِ ﻣﻘﺎﻡ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻭﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﻗﻴﺎﻡ ﺍﻣﺮ ﻭ ﺍﺭﺗﻔﺎﻉ ﺁﻥ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﺒﺎﺩ . ﺑﺮﺗﺮی ﻭ ﺑﻬﺘﺮی ﮐﻪ ﺑﻤﻴﺎﻥ ﺁﻣﺪ ﻋﺎﻟَﻢ ﺧﺮﺍﺏ ﺷﺪ ﻭ ﻭﻳﺮﺍﻥ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﮔﺸﺖ ... ﺑﻠﯽ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻋﺰﻳﺰ ﺍﺳﺖ ﭼﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻞّ ﺁﻳﻪ ﺣﻖّ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﻭﻟﮑﻦ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﻋﻠﻢ ﻭ ﺍﺭﺟﺢ ﻭ ﺍﻓﻀﻞ ﻭ ﺍﺗﻘﯽ ﻭ ﺍﺭﻓﻊ ﺩﻳﺪﻥ ﺧﻄﺎﺋﻴﺴﺖ ﮐﺒﻴﺮ ... ﺩﺭ ﻋﻠﻤﺎی ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﺎ ﺍﮔﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﻋﻠﯽ ﺍﻟﺨﻠﻖ ﻭ ﺍﻓﻀﻠﻬﻢ ﻧﻤﻴﺪﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﺑﻴﭽﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺳﺐّ ﻭ ﻟﻌﻦ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎﻥ ﻣﺸﻐﻮﻝ ﻧﻤﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻣﺘﺤﻴّ ﺮ ﺑﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺘﺤﻴّﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻧﻔﻮﺱ ﻣﺠﻌ ﻮﻟﮥ ﻏﺎﻓﻠﻪ، ﻧﺎﺭ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﻭ ﮐﺒﺮ ﮐﻞّ ﺭﺍ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻭﻟﮑﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺸﻌﻮﺭ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺍﻧﺪ. ﺑﻘﻄﺮﻩ ﺍی ﺍﺯ ﺑﺤﺮ ﻋﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﻓﺎﺋﺰ ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺍﻑّ ﻟَ ﻢﻬُ ﻪ ﺃﻟَ ﺖ ﺑِ ﻘَ ﻄَ ﻭ ﺑﻤﺎ ﻧَ ﺴﻨﺘﻬﻢ ﻭ ﺍﻛﺘَ ﺖﺒَ ﺴَ ﺍﻳﺎﺩﻳﻬﻢ ﻓﯽ ﻳﻮﻡِ ﺍﻟﺠﺰﺍءِ ﻭ ﻓﯽ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻴﻮﻡِ ﺍﻟّﺬی ﻗﺎﻡَ ﺍﻟﻨّﺎﺱُ ﺏﱢ ﺮَ ﻟِ ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ". ﺍﺩﻋﻴﻪ ) ﻣﺤﺒﻮﺏ . ﻣﺼﺮ، ﺹ. ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻭ ﺷﺶ( ﺑﺪﻳﻬﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﺣﻴﺎء ﺧﺮﺩ ﮔﺮﺍﺋﯽ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻧﻮﺯﺩﻫﻢ ﻭ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺩﺭ ﻣﺴﻴﺤﻴّﺖ، ﺁﺋﻴﻦ ﻳﻬﻮﺩ ﻭ ﺁﺋﻴﻦ ﺍﺳﻼﻡ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻭﺍﻗﻌﻴﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﻧﻮﻳﻦ ، ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﻅﻬﻮﺭ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻭ ﺩﻳﺎﻧﺘﯽ ﺗﺎﺯﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻴﺰﺍﻧﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺯ ﺩﺭک ﻭ ﺣﻞّ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﺎﺗﻮﺍﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﺍﺣﻴﺎﺋﯽ ﺧﻮﺩ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﻭ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻴﻤﺎﺭی ﺗﻤﺪّﻧﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺍﺣﻴﺎء ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺪﻭ ﺷﮑﻞ ﺁﺯﺍﺩی ﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻭ ﺑﻨﻴﺎﺩﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺟﻠﻮ ﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻧﻬﻀﺖ ﺁﺯﺍﺩی ﻁﻠﺒﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﻗﺒﻞ ﺭﺍ ﺑﮕﻮﻧﻪ ﺍی ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺠﺪّﺩ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀﻴّﺎﺕ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﻣﮑ ﺎﻥ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭ ﺷﻮﺩ. ﺁﺯﺍﺩی ﻁﻠﺒﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺤﮑﻮﻡ ﺑﺸﮑﺴﺖ ﺍﺳﺖ. ﻣﻬﻤّﺘﺮﻳﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺍﻳ ﻦ ﺷﮑﺴﺖ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳّﮥ ﺩﺭ ﺗﻨﺎﻗﻀﯽ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﻭ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞّ

ﻏﻮﻁﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺭﺩ. ﺍﺯ ﻁﺮﻓﯽ ﺑﺮ ﺿﺮﻭﺭﺕ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻭ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻭ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺠﺪّﺩ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻁﺮﻑ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﺎﺣﮑﺎﻡ ﻭ ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﻗﺒﻞ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭ ﺑﻤﺎﻧﺪ. ﺁﺯﺍﺩی ﻁﻠﺒﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺩﻳﻦ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻝ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺭﺍ ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺩﺭ ﻧﺘ ﻴﺠﻪ ﺍﺳﻢ ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﻭ ﺁﺩﺍﺏ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﺤﺘﻮﺍی ﺁﻥ ﺑﮑﻠّﯽ ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻓﮑﺎﺭ ﻏﺮﺑﯽ ﻟﻴﺒﺮﺍﻟ ﻴﺰﻡ، ﻣﺎﺭﮐﺴﻴﺰﻡ ﻭ ﺍﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺰﻡ ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﺍﺳﻼﻡ، ﻣﺴﻴﺤﻴّﺖ ﻭ ﺁﺋﻴﻦ ﻳﻬﻮﺩ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﻧﺪ. ﻧﻬﻀﺖ ﺁﺯﺍﺩی ﻁﻠﺒﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻭ ﻋﺪﻡ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺍﻧﻄﺒﺎﻕ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺑﻨﻴﺎﺩﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺑﻨﻴﺎﺩﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺁﺯﺍﺩی ﮔﺮﺍﺋﯽ ﺍﺯ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻋﻘﻠﯽ ﻫﺮﺍﺱ ﺩﺍﺷﺘﻪ، ﺑﺮﮔﺸﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﮕﺬﺷﺘﻪ ﺭﺍ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﮐﺮﺩﻩ، ﻗﺒﻮﻝ ﺑﻼﺷﺮﻁ ﻅﺎﻫﺮ ﺁﻳﺎﺕ ﺭﺍ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻧﻤﻮﺩﻩ، ﺩﻳﻦ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺭﺍ ﻳﮑﯽ ﺩﺍﻧﺴﺘﻪ، ﺑﺮ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻭ ﺍﺟﺮﺍء ﻅﻮﺍﻫﺮ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻣﺬﻫﺐ ، ﻧﻈﻴﺮ ﺣﺮﻣﺖ ﺍﻟﮑﻞ ﻭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺯﻥ ﻭ ﻣﺮﺩ ، ﺑﻨﺤﻮی ﻭﺳﻮﺍﺱ ﺁﻣﻴﺰ ﺍﺻﺮﺍﺭ ﻣ ﯽ ﻭﺭﺯﺩ ﻭ ﺑﻨﺤﻮی ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ ﻭ ﻧﺎﺑﺮﺩﺑﺎﺭ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻭ ﺑﺤﺚ ﻭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻁﺮﻳﻖ ﻭ ﺧﻔﻘﺎﻥ ﻁﺮﺩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺑﻨﻴﺎﺩﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎی ﻧﻮﻳﻦ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺭﺍ ﻧﻔﯽ ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺪﻧﻴﺎﺋﯽ ﻣﻮﻫﻮﻡ ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮﺍﺭ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﮑّﺮ ﻭﺍﭘﺲ ﮔﺮﺍﻳﺎﻧﻪ ﺍی ﮐﺸﺘﺎﺭ ﻭ ﺳﺎﻧﺴﻮﺭ ﻭ ﺩﺭﻭﻍ ﻭ ﺍﻓﺘﺮﺍء ﻭ ﻣﻬﺮ ﺑﺮ ﻟﺒﻬﺎ ﻧﻬﺎﺩﻥ ﺍﺳﺖ. ﺑﻨﻴﺎﺩﮔﺮﺍﺋﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻴﺎﻥ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﻣﻘﺘﻀﻴّﺎﺕ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺭﺍ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻣﺘﺤﻮّﻝ ﺗﺎﺭﻳﺨﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺬﻫﺒﯽ

ﻣﺎﻧﻨﺪ

ﻧﻮﻳﻦ

ﻧﻮﻳﻦ

ﮔﺬﺷﺘﻪ

ﮐﺸﺘﺎﺭ

ﺑﺎﻭﺭ