عقل، دین و جامعه در اندیشه بهایی

ﻫﮕﻠﯽ ﻗﺎﺋﻝ ﻭ ﻣﻌﺗﻘﺩﻧﺩ. ﺑﻌﻧﻭﺍﻥ ﻣﺛﺎﻝ ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﺩﻭ ﻓﻳﻠﺳﻭﻑ ﺑﺯ ﺭگ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﻳﺯ ﺑﻧﺣﻭی ﻣﺗﻔﺎﻭﺕ ﺑﻧﺗﻳﺟﻪ ﺍی ﻣﺷﺎﺑﻪ ﻧﺗﻳﺟﮥ ﻫﮕﻝ ﺩﺳﺕ ﻳﺎﻓﺗﻧﺩ. ﺍﺯ ﻧﻅﺭ ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﻧﺑﻭّﺕ ﻭ ﻭﺣﯽ ﭼﻳﺯی ﺟﺯ ﻳﮏ ﻧﻭﻉ ﮐﺎﻣﻝ ﻭ ﭼﭘﻳ ﻳﺩۀ ﻋﻘﻝ ﻭ ﺣﮑﻣﺕ ﻧﻳﺳﺕ. ﺑﺩﻳﻥ ﺗﺭﺗﻳﺏ ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﭘﻳﺎﻣﺑﺭ ﺭﺍ ﻳﮏ ﻓﻳﻠﺳﻭﻑ ﺩﺍﻧﺳﺗﻪ ﻭ ﺷﻧﺎﺧﺕ ﻧﺑ ﻭی ﺭﺍ ﺷﻧﺎﺧﺗﯽ ﻋﻘﻠﯽ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﯽ ﺗﻌﺭﻳﻑ ﻧﻣﻭﺩﻩ ﺍﻧ ﺩ. ﺍﻣّﺎ ﺍﻳﻥ ﺷﻧﺎﺧﺕ ﻋﻘﻠﯽ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﯽ ﭘﻳﺎﻣﺑﺭ ﺑﺭﺍی ﺁﻧ ﮑﻪ ﺑﺷﮑﻝ ﺩﻳﺎﻧﺕ ﻭ ﻣﺫﻫﺏ ﻣﺗﺟﻠّﯽ ﺷﻭﺩ ﺑﺎﻳﺩ ﮐﻪ ﺻﻭﺭﺗﯽ ﺗﻣﺛﻳﻠﯽ ﺑﺧﻭﺩ ﮔﻳﺭﺩ ﺗﺎ ﺩﺭﺧﻭﺭ ﺩﺭک ﻭ ﻓﻬﻡ ﻋﺎﻣّﮥ ﻣﺭﺩﻡ ﺷﻭﺩ. ﺩﺭ ﻧﺗﻳﺟﻪ، ﻣﺫﻫﺏ ﺑﻌﻧﻭﺍﻥ ﻳﮏ ﻧﻬﺎﺩ ﺍﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻭ ﺁﻧﮕﻭﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﻭﺳﻁ ﻋﻠﻣﺎء ﻭ ﻓﻘﻬﺎء ﻣﺫﻫﺏ ﺗﻌﺭﻳﻑ ﻣﻳﮕﺭﺩﺩ ﻗﺷﺭی ﻭ ﭘﻭﺷﺎﻟﯽ ﺍﺯ ﺣﮑﻣﺕ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﺑﻭﺩﻩ ﻭ ﺑﻬﻳﭼﻭﺟﻪ ﻗﺎﺑﻝ ﻣﻘﺎﻳﺳﻪ ﺑﺎ ﺩﺭک ﻣﺳﺗﻘﻳﻡ ﻭ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺣﮑﻣﺎ ﻭ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻧﻣﯽ ﺑﺎﺷﺩ. ﺑﻌﺑﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺭ ﻋﻘﺎﺋﺩ ﺩﻳﻧﯽ ﻋﺎﻣّﻪ ﺍﺯ ﻧﻅﺭ ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﻳﮏ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﺑﺗﺩﺍﺋﯽ ﻭ ﺣﮑﻣﺕ ﻋﺎﻣﻳﺎﻧﻪ ﺍﺳﺕ ﮐﻪ ﺩﻳﺎﻧﺕ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﻓﺭﺻﺗﯽ ﻧﻳﺳﺕ. ﻭﻟﯽ ﺑﻌﻧﻭﺍﻥ ﻣﻘﺩﻣّﻪ ﺍی ﺑﺭ ﻣﻔﻬﻭﻡ ﺧﺭﺩ ، ﺩﻳﻥ ﻭ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺩﺭ ﺍﻧﺩﻳﺷﻪ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﻳﺩ ﻣﺧﺗﺻﺭﺍً ﺑﻪ ﭼﻧﺩ ﻧﮑﺗﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﻭﺩ . ﺍﻭّﻝ ﺁﻧﮑﻪ ﺩﻳﺎﻧﺕ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺭﺍ ﺑﻬﻳﭼﻭﺟﻪ ﻧﻣﯽ ﺗﻭﺍﻥ ﺩﺭ ﺗﻌﺭﻳﻔﯽ ﮐﻪ ﻫﮕﻝ، ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﺍﺯ ﺩﻳﻥ ﮐﺭﺩﻩ ﺍﻧﺩ ﺩﺍﺧﻝ ﻧﻣﻭﺩ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﮔﺭ ﮐﺗ ﺎﺑﻬﺎی ﺁﺳﻣﺎﻧﯽ ﮔﺫﺷﺗﻪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺁﺛﺎﺭ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﻣﻘﺎﻳﺳﻪ ﻧﻣﺎﺋﻳﻡ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺗﻭﺟّﻪ ﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﻣﯽ ﮔﺭﺩﻳﻡ. ﺑﺩﻳﻥ ﻣﻌﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺗ ﺎﺑﻬﺎی ﺁﺳﻣﺎﻧﯽ ﮔﺫﺷﺗﻪ ﻣﺎﻧﻧﺩ ﺗﻭﺭﺍﺕ، ﺍﻧﺟﻳﻝ ﻭ ﻗﺭﺁﻥ ﺩﺭ ﻅﺎﻫﺭ ﺑﻳﺷﺗﺭ ﻣﺟﻣﻭﻋﻪ ﺍی ﺍﺯ ﺩﺳﺗﻭﺭﺍﺕ ﺍﺧﻼﻗﯽ، ﺍﺣ ﮑﺎﻡ ﻭ ﻗﻭﺍﻧﻳﻥ ﻭ ﺩﺍﺳﺗﺎﻧﻬﺎ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﭘﻳﺷﻳﻧﻳﺎﻥ ﺍﺳﺕ. ﺍﮔﺭ ﭼﻪ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ، ﻣﺳﻳﺣﻳّﺕ ﻭ ﺩﻳﺎﻧﺕ ﻳﻬﻭﺩ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻭ ﺣﮑﻣﺎء ﻧﺎﻣﺩﺍﺭی ﻭﺟﻭﺩ ﺩﺍﺷﺗﻪ ﺍﻧﺩ ﻭ ﺣﺗّﯽ ﻣﯽ ﺗﻭﺍﻥ ﺍﺯ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﺳﻼﻣﯽ، ﻓﻠﺳﻔﮥ ﻣﺳﻳﺣﯽ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﻳﻬﻭﺩی ﻧﻳﺯ ﺳﺧﻥ ﮔﻔﺕ ﻭﻟﯽ ، ﻧﺑﺎﻳﺩ ﻓﺭﺍﻣﻭﺵ ﮐﺭﺩ ﮐﻪ ﮐﺗﺏ ﻣﻘﺩّﺳﮥ ﻗﺑﻝ ﺩﺭ ﺍﮐﺛﺭ ﻭﻝ ﺑﺭﺧﻭﺭﺩ ﺍﺻﺣﺎﺏ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺣﻳﻁ ﻣﺧﺎﻟﻑ ﺧﻭﻳﺵ ﺑﻭﺩﻩ ﺍﺳﺕ. ﺑﻪ ﺑﻳﺎﻥ ﺩﻳﮕﺭ ﺿﺭﻭﺭﺕ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﺳﺗﺩﻻﻻﺕ ﻋﻘﻠﯽ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻭ ﺎ ﻣﺧﺎﻟﻔ ﻥ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﺑﻭﺩﻩ ﺍﺳﺕ ﮐﻪ ﻅﻬﻭﺭ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﻭ ﮐﻼﻡ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﺩﻳﺎ ﻥ ﺗﺷﻭﻳﻕ ﮐﺭﺩﻩ ﺍﺳﺕ. ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﺳﻳﺣﻳّﺕ ﺗﺎ ﺣﺩی ﻣﻌﻠﻭﻝ ﺗﻘﺎﺑﻝ ﻭ ﺑﺭﺧﻭﺭﺩ ﻣﺳﻠﻣﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﻣﺳﻳﺣﻳّﺎﻥ ﺑﺎ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﻭ ﺣﮑﻣﺕ ﻳﻭﻧﺎﻥ ﻭ ﺣﻭﺯۀ ﺍﺳﮑﻧﺩﺭﻳﻪ ﺑﻭﺩﻩ ﺍﺳﺕ. ﺍﻳﻥ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﻭ ﺣﮑﻣﺕ ﮐﻪ ﺑﺻﻭﺭ ﮔﻭﻧﺎﮔﻭﻥ ﻪ ﺑ ﺁﻳﺎﺕ ﮐﺗﺏ ﻣﻘﺩّﺳﻪ ﺍﺳﺗﻧﺎﺩ ﻣﯽ ﻧﻣﻭﺩ ﻣﻌﻣﻭ ﻻً ﺗﻭﺳﻁ ﺭﺅﺳﺎی ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻳﻌﻧﯽ ﺁﺧﻭﻧﺩﻫﺎ ﻭ ﮐﺷﻳﺷﻬﺎ ﻧﻳﺯ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻭﺭﺩ ﻁﺭﺩ ﻭ ﺣﻣﻠﻪ ﻗﺭﺍﺭ ﻣﯽ ﮔﺭﻓﺕ. ﻣﺧﺎﻟﻔﺕ ﺷﺩﻳﺩ ﺁﺑﺎء ﮐﻠﻳﺳﺎ ﺑﺎ ﻋﻘﻝ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻣﺳﻳﺣﻳﺕ، ﻭ ﭘﻳﺭﻭﺯی ﻗﻁﻌﯽ ﺍﺷﺎﻋﺭﻩ ﺑﺭ ﻣﻌﺗﺯﻟﻪ ﺩﺭ ﺍﻟﻬﻳّﺎﺕ ﻭ ﮐﻼﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﻣﺎﻳﻧﺩۀ ﺑﺎﺭﺯ ﺍﻳﻥ ﻭﺍﻗﻌﻳّﺕ ﺗﺎﺭﻳﺧﯽ ﺍﺳﺕ. ﺩﺭ ﺣﻘﻳﻘﺕ ﺑﺳﻳﺎﺭی ﺍﺯ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺍﺯ ﺗﺭ ﺱ ﺗﮑﻔﻳﺭ ﻋﻠﻣﺎء ﺗﻘﻳّﻪ ﻣﯽ ﮐﺭﺩﻧﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﺑﺭﺍﺯ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺧﻭﻳﺵ ﺩﺳﺕ ﺑﻪ ﺩﺍﻣﺎﻥ ﺭﺍﺯ ﻭ ﺭﻣﺯ ﻣﯽ ﺷﺩﻧﺩ. ﺍﻣّﺎ ﺩﻳﺎﻧﺕ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺩﺍﺭﺍی ﺍﻳﻥ ﻭﻳژﮔﯽ ﺍﺳﺕ ﮐﻪ ﮐﺗﺏ ﻣﻘﺩّﺳﻪ ﺁﻥ ﻧﻪ ﺗﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻝ ﺍﺻﻭﻝ ﺍﺧﻼﻗﯽ ﻭ ﺣﺩﻭﺩ ﻭ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﺍﺳﺕ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺑﺎﺣﺙ ﺁﺷﮑﺎﺭ، ﮔﺳﺗﺭﺩﻩ ﻭ ﻣﺷﺭﻭﺡ ﻓﻠﺳﻔﯽ ﻭ ﻋﻘﻠﯽ ﻧﻳﺯ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺩ. ﺁﺛﺎﺭ ﺣﺿﺭ ﺕ ﺑﻬﺎءﷲ ﺁﮐﻧﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﺑﺎﺣﺙ ﻅﺭﻳﻑ ﻓﻠﺳﻔﯽ ﻭ ﻋﺭﻓﺎﻧﯽ ﺍﺳﺕ. ﻟﻭﺡ ﺣﮑﻣﺕ، ﻫﻔﺕ ﻭﺍﺩی، ﺟﻭﺍﻫﺭﺍﻻﺳﺭﺍﺭ، ﭼﻬﺎﺭ ﻭﺍﺩی، ﺍﻳﻘﺎﻥ، ﺑﺷﺎﺭﺍﺕ، ﻁﺭﺍﺯﺍﺕ، ﺗﺟﻠﻳّﺎﺕ، ﺍﺷﺭﺍﻗﺎﺕ، ﮐﻠﻣﺎﺕ ﻓﺭﺩﻭﺳﻳّﻪ، ﻟﻭﺡ ﺩﻧﻳﺎ، ﻟﻭﺡ ﺍﺗﺣّﺎﺩ ﻭ ﺑﺳﻳﺎﺭ ی ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺭ ﻧﻭﺷﺗﻪ ﻫﺎی ﺍﻳﺷﺎﻥ ﺩﺍﺭﺍی ﻣﺑﺎﺣﺙ ﺩﻗﻳﻕ ﻭ ﺁﺷﮑﺎﺭی ﺍﺯ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﻭﻟﯽ، ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍ ﺧﻼﻕ، ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻭ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺳﻳﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧﺩ. ﻣﻔﺎﻭﺿﺎﺕ، ﺗﻔﺳﻳﺭ ﺣﺩﻳﺙ ﮐﻧﺕ ﮐﻧﺯ، ﺗﻔﺳﻳﺭ ﺑﺳﻡ ﷲ ﺍﻟﺭّﺣﻣﻥ ﺍﻟﺭّﺣﻳﻡ، ﺧﻁﺎﺑﺎﺕ ﻭ ﺑﺳﻳﺎﺭی ﺍﺯ ﺍﻟﻭﺍﺡ ﺣﺿﺭﺕ ﻋﺑﺩﺍﻟﺑﻬﺎء ﺣﺎﮐﯽ ﺍﺯ ﺍﻫﻣﻳّﺕ ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﻭ ﺗﺟﻠّﯽ ﺩﺭ ﺧﺭﺩ ﻧﺳﺑﺕ ﺑﺷﻧﺎﺧﺕ ﺻﺭﻳﺢ ﻭﻋﻘﻠﯽ ﺣﮑﻣﺎ ﻭ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺣﻘﻳﺭ ﻭ ﮐﻭﺗﻪ ﻧﻅﺭﺍﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺩ. ﺩﺭ ﺍﻳﻥ ﻣﻘ ﺎﻟﻪ ﻣﺧﺗﺻﺭ ﺑﺭﺍی ﺑﺣﺙ ﻭ ﺗﺣﻠﻳﻝ ﻧﻅﺭﻳﮥ ﻫﮕﻝ، ﻓﺎﺭﺍﺑﯽ ﻭ ﺍﺑﻥ ﺳﻳﻧﺎ ﺩﺭ ﻣﻭﺍﺭﺩ ﺳﺅﺍﻻ ﺕ ﻓﻠﺳﻔﯽ ﺭﺍ ﺑﺷﮑﻠﯽ ﺗﻠﻭﻳﺣﯽ، ﺿﻣﻧﯽ ﻭ ﺗﻣﺛﻳﻠﯽ ﻣﻭﺭﺩ ﺑﺣﺙ ﻗﺭﺍﺭ ﻣﯽ ﺩﻫﻧﺩ. ﺩﺭ ﺣﻘﻳﻘﺕ ﻅﻬﻭﺭ ﻓﻠﺳﻔ ﻪ ﻭ ﻣﺑﺎﺣﺙ ﻋﻘﻠﯽ ﺩﺭ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﮔﺫﺷﺗﻪ ﺗﺎ ﺣﺩی ﺣﺻﻣ

ﺟﻠﻭﻩ ﺍی

ﺑﺎﺭﻩ

ﭼﺷﻣﮕﻳﺭ

ﺧﻭﺩ

ﻣﻌﻣﻭﻻً

ﮔﺫﺷﺗﻪ

ﺩﺍﺭﺍی

ﺟﻬﺎﻥ

ﺍﺯ ﻓﻠﺳﻔﮥ ﺍﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻭ

ﺍﺳﺕ. ﺁﺛﺎﺭ ﺣﺿﺭﺕ ﻭﻟﯽ ﺍﻣﺭﷲ ﻧﻅﻳﺭ ﻅﻬﻭﺭ ﻋﺩﻝ ﺍﻟﻬﯽ ﻭ ﻗﺩ ﻅَﻬَﺭَ ﻳ ﻡ ﻭ ﺍﻟﻣﻳﻌﺎﺩ ﻧﻳ ﺁﮐﻧﺩﻩ ﺯ

ﺳﻳﺎﺳﯽ ﻭ ﺍﻗﺗﺻﺎﺩی ﺍﺳﺕ.