رساله مدنیه عبدالبهاء

اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ در ﺟﮭت آرﻣﺎن دﻣﮑراﺳﯽ و آزادی، ﺗوده ﻣردم اﯾران ﺑرھﺑری روﺷﺗﻔﮑران اﯾراﻧﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻧﻔﯽ اﺳﺗﺑداد ﺳﯾﺎﺳﯽ رخ ﻣﯽ دھد ﺑﮫ وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ روی آوردﻧد و ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻧﻔﯽ اﺳﺗﺑداد ﺷﺎھﯽ ﺗن ﺑﮫ اﺳ ﺗﺑدادی ﺑدھﻧد ﮐﮫ در آن رھﺑر ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻧﻣﺎﯾﻧده ﻣطﻠﻖ ﺧدا ﺗﻠﻘﯽ ﺷده و ھر ﮔوﻧﮫ اﻋﺗراﺿﯽ ﺑﮫ ﻓرﻣﺎن او ﺟﻧﮓ ﺑﺎ ﺧدا ﭘﻧداﺷﺗﮫ ﻣﯽ ﮔ در د؟ ھرﮔز ھﯾﭻ ﺷﺎھﯽ ﺣﺗﯽ در رؤﯾﺎی ﺧود ﻧﯾز ﻧﻣﯽ ﺗواﻧد دﺳﺗﯾﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﭼﻧﯾن اﺳﺗﺑدادی را ﮐﮫ در ﻧظﺎم وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷده اﺳت ﺑرای ﺧود ﺗﺻور ﻧﻣﺎﯾد. ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾ م ﮐﮫ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم آزادی ﻣدﻧﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺻورت ﮔرﻓت ﺑﮫ ﺗ ﮑﯾمﺣ ﺧودﮔﺎﻣﮕﯽ دﯾﻧﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﻧﻔﯽ ھرﮔوﻧﮫ آزادی ﻣﻧﺟر ﺷد. در ﺗﺣﻘﻖ اﯾن اﻧﻘﻼب و در طراﺣﯽ ﺟﮭﺎن ﺑﯾﻧﯽ و ﻓﻠﺳﻔﮫ ﺳﯾﺎﺳﯽ آن اﮐﺛرﯾت روﺷﻧﻔﮑر ان اﯾراﻧﯽ ﭼﮫ دﯾﻧﯽ و ﭼﮫ ﻣﺎرﮐﺳﯾت ﻧﻘش ﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎزی ﻧﻣودﻧد. ﭘرﺳش ﺑﻧﯾﺎدی ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﯽ اﯾران ﻣﺳﻠﻣﺎً ﺑﺎﯾد ﺗوﺿﯾﺢ و ﺷﻧﺎﺳﺎﺋﯽ ﻋﻠل اﯾن واژﮔوﻧﯽ ﻓﮑری و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷد و در اﯾن ﻣﯾﺎن ﻧظرﯾﺎت ﮐﻠﯾﺷﮫ ای ﺳﻧﺗﯽ ﮐﮫ ﻋﺎﻣل اﯾﺟﺎد ھﻣﺎن ﺟﮭﺎﻧﺑﯾﻧﯽ واژﮔون ﺑود ﮐﻔﺎﯾت ﻧﻣﯽ ﮐﻧد. ﭘﯾش از ﺑررﺳﯽ ﻋﻠل واﭘس ﮔراﺋﯽ و ﺷﮑﺳت ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼح طﻠب در اﯾران ﺑﮭﺗر اﺳت ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﮑﺗﮫ ﺑﺳﯾﺎر ﻣﮭم وﻟﯽ ﮐﻠﯽ اﺷﺎره ﺷود. ﺑر ﺧﻼف ﻏرب ﮐﮫ در آن ﺗﺟدد اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﺟددی ﺑﻧﯾﺎدی در روﯾﮑرد ﺑﮫ دﯾن و ﻓرھﻧﮓ ھﻣراه ﺑود و در واﻗﻊ اﺻﻼح و دﮔرﮔوﻧﯽ ﻓرھﻧﮓ ﻣذھﺑﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﭘﯾروزی ﭘروﺗﺳﺗﺎﻧﮭﺎ ﭘﯾش ﻓرض و زﻣﯾﻧﮫ ﺗﺟدد اﻗﺗﺻﺎدی و ﺳﯾﺎﺳﯽ و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑود در ﻓرھﻧﮓ اﯾران ﺣﺗﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻟزوم ﺗﺟدد اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻧﯾز ﭘذﯾرﻓﻧﮫ ﻣﯽ ﺷد ﻧﮫ ﺗﻧﮭﺎ ﻧﯾﺎزی ﺑﮫ ﺗﺟدد ﻣذھﺑﯽ ﻣطرح ﻧﻣﯽ ﺷد ﺑﻠﮑﮫ در اﮐﺛر ﻣواﻗﻊ اﮔر ھم از ﺗﺣوﻟﯽ دﯾﻧﯽ ﺳﺧن ﮔﻔﺗﮫ ﻣﯽ ﺷد اﯾن دﮔرﮔوﻧﯽ در ﺟﮭت ﭘﺎﯾدارﺗر ﮐردن ﺗﺳﻠط آﺧوﻧدھﺎ و ﺗﺣﮑﯾم ﺧودﮐﺎﻣﮕﯽ ﻣذھﺑﯽ ﺗرﺳﯾم ﻣﯽ ﮔردﯾد. اﻗﻠﯾﺗﯽ ﺿد دﯾن ھم ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻧد آﺧوﻧدزاده ﺗﻧﮭﺎ ﻧوع ﺗﺣول ﻣذھﺑﯽ را ﻧﺎﺑودی ھر ﮔوﻧﮫ ﻣذھب ﻣﯽ ﭘﻧداﺷﺗﻧد و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻧد ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﮭﺎ ﻣذھب را آﻧﭼﻧﺎن ﺑﯽ اھﻣﯾ ت ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺗﻧد ﮐﮫ در ﺑررﺳﯾﮭﺎی ﺧود آن را ﺑﮑﻠﯽ ﻣورد ﻏﻔﻠت ﻗرار ﻣﯽ دادﻧد و ﺑﺳﯾﺎری از آﻧﺎن ﻗﺎدر ﻧﺑودﻧد ﮐﮫ ﻧﻘش وﯾراﻧﮕر ﻋﻠﻣﺎی ﺳﻧت ﭘرﺳت را درک ﮐﻧﻧد وﯾﺎ ﺑدﺗر آﻧﮑﮫ آﻧﺎن را ﻣﺑﺎرز و ﻣﺗرﻗﯽ داﻧﺳﺗﻧد و ﺑﮫ آﻧﺎن ﭘﯾوﺳﺗﻧد. ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ ﺧواھﯾم دﯾد اﯾن ﻣطﻠب ﮐﻠﯾد درک دﺷوارﯾﮭﺎی اﯾران ﻣدرن اﺳت. ﻧﺎﮔﻔﺗﮫ ﻧﻣﺎﻧد ﮐﮫ ﻧﮭﺿت ﺑﺎب و ﺑﮭﺎءﷲ ﺑر ﻧﺎﮔﺳﺳﺗﻧﯽ ﺑودن اﯾن دو ﻧوع ﺗﺟدد ﺑﻧﺎ ﺷده ﺑود و در ﻧﯾﻣﮫ اول ﻗرن ﻧوزدھم ﺑﺎب در ﭼﺎر ﭼوب اﻧدﯾﺷﮫ ای دﯾﺎﻟﮑﺗﯾﮑﯽ و ﺗﺎرﯾﺧﯽ ﺑر ﭘوﯾﺎ ﺑودن و زﻧده ﺑودن دﯾن و ﮐﻼم اﻟﮭﯽ ﺗﺄﮐﯾد ﻧﻣود و از ﻟزوم ﺗﺣول و ﺗﮑﺎﻣل در اﻧدﯾﺷﮫ و ﻓرھﻧﮓ ﻣذھﺑﯽ ﮐﮫ در آن ﺟﺎﺋﯽ ﺑرای ﻣﻧﺑر ﻧﯾﺳت ﺳﺧن ﮔﻔت. ﺑر ﺧﻼف ﻏرب ﮐﮫ ﺑﺳﯾﺎری رھﺑران ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﮐﻣﮏ ﻟوﺗر آﻣدﻧد ﺣﺗﯽ اﻣر ﮐﺑﯾر اﺻﻼح طﻠب ﻧﯾ ز ﻧﺗواﻧﺳت اﯾن ﻧﺗطﮫ ﻋطف ﺗﺎرﯾﺦ اﯾران را ﻓراﯾﺎﺑد و ﺑﺟﺎی ﮐﻣﮏ ﺑﮫ ﺗﺟدد ﻓرھﻧﮕﯽ در ﺳرﮐوب آن ﺑﺎ ﻓﻘﮭﺎی ﺳﻧت ﭘرﺳت ھﻣدﺳت ﮔردﯾد. اﻟﺑﺗﮫ ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ در ﻏرب ﮐﮫ ﺗوﺳط ﻟوﺗر ﺑﻧﺎ ﺷد ﺑﺎ اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﺑﺎب و ﺑﮭﺎء ﷲ ﺗﻔﺎوت دارد. ﻟوﺗر از آﻣدن دﯾن ﻧوﯾﻧﯽ ﺳﺧن ﻧﮕﻔت ﺑﻠﮑﮫ از ﻟزوم ﺗﻌﺑﯾری ﻧوﯾن از ﻣﺳﯾﺣﯾت ﮐﮫ اﻧدﯾﺷﮫ ﺳﻧﺗﯽ ﮐﺷﯾش - ﻣﺣور را ﺑﮫ ﭘرﺳش ﻣﯽ ﮐﺷﯾد دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐرد. در اﯾران ﻧﮭﺿت ﺑﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ از ﻧﺳﺦ اﺳﻼم و ﻧﻔﯽ ھرﮔوﻧﮫ آﺧوﻧد و ﮐﺷﯾش ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔﻔت ﭼﯾرﮔﯽ ﻣطﻠﻖ ﻋﻠﻣﺎی ﺷﯾﻌﮫ و ﻓﻘﮫ ﮔﺳﺗرده آﻧﺎن را ﺑﮫ ﭼﺎﻟش ﮐﺷﯾد . اﻣﺎ ﺟﺎﻟب اﺳت ﮐﮫ ﺑﮫ رﺳﺎﻟت وﯾژه رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ )و ﻧﯾز ﻣﻘﺎﻟ ﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح( ﻧﯾز ﺗوﺟﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾم زﯾرا ﮐﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از ﻟزوم اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ در درون اﺳﻼم و ﺑﮕوﻧﮫ ای ھﻣﺎﻧﻧد اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﻟوﺗر ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد. ﻗﺻد ﻋﺑدا ﻟﺑﮭﺎء در ﻧوﺷﺗن رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ، ﻣﺎﻧﻧد ﭘدرش ﺑﮭﺎءﷲ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧوﺷﺗن اﯾن رﺳﺎﻟﮫ اﻣر ﮐرد، آن ﺑود ﮐﮫ اﮔر اﯾراﻧﯾﺎن آن زﻣﺎن از ﭘذﯾرش ﭘﯾﺎم ﺑﮭﺎﺋﯽ ﺳر ﺑﺎز ﻣﯽ زدﻧد دﺳت ﮐم ﺑرای ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﺑﮫ ﺗﻌﺑﯾری ﻣﺗرﻗﯽ و ﻧوﯾن از اﺳﻼم دﺳت ﯾﺎﺑﻧد و از ﯾوغ ﺗﺳﻠط آﺧوﻧدﯾﺳم ﺧود را رھﺎ ﮐﻧﻧد ﺗﺎ ﺣرﮐت ﺑطرف آزادی و ﻋﻣران در اﯾران ﻣﯾﺳر ﺷود. ﻧوﺷﺗن رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ و ﻧﯾز ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح ﮐﮫ ھردو ﺑﮕوﻧﮫ ای ﮔﻣﻧﺎم و ﻧﮫ ﺑﻌﻧوان ﯾﮏ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده اﻧد ﺑزرﮔﺗرﯾن دﻟﯾل ﻋﺷﻖ ﻋﻣﯾﻖ ﺑﮭﺎءﷲ و ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﮫ اﯾران و ﺳر ﺑﻠﻧدی آﻧﺳت. ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟ ﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑﻌﻧوان ﺷﺎﻟوده دﺷوارﯾﮭﺎی اﯾران ﺑﺳﯾﺎری از ﺑررﺳﯾﮭﺎی وﺿﻌﯾت اﯾران اﻟﮕوﺋﯽ ﻏرﺑﯽ را ﺑر اﯾران ﺗﺣﻣﯾل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻧظرﯾﺎت ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﯽ ﺑﺎ اﯾن ﻓرض ﮐﮫ دﯾن ﭘدﯾده ای روﺑﻧﺎﺋﯽ و در واﻗﻊ ﺑﯽ اھﻣﯾت اﺳت در ﺑرﺳﯽ ﺧود از ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ اﯾران ﺗﻧﮭﺎ از ﺷﯾوه ﺗوﻟﯾد و دوﻟت ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾﻧد و ﺗوﺟﮭﯽ ﺑﮫ ﻧﻘش ﻣﺣوری و ﺧطﯾر اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ و ﻓرھﻧﮕﯽ در ﺳرﻧوﺷت اﯾران ﻧﻣﯽ ﮐﻧﻧد. ﺗﺎزه در ﻏرب ﻧﯾز ﻋﻠت ﮐﺎھش دﺧﺎﻟت ﻣذھب در اﻣور اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻧﯾز ﻣﺣﺻول آن ﺑود ﮐﮫ اروﭘﺎ در ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ را ﺗﺟرﺑﮫ ﮐرده ﺑود. ﺳﺧن از ظﮭور ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری در اﯾران ﻗرن ﻧوزدھم و ﺗﺑﯾﯾن اﻧﻘﻼب ﻣﺷروطﮫ ﺑﻌﻧوان ﭘﯾروز ی ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری ﺑر ﻓﺋوداﻟﯾزم در اﯾران ﻧﯾز از اﯾﻧﮕوﻧﮫ ﺗﻌﻣﯾﻣﮭﺎی ﻧﺎدرﺳت اﺳت ﭼرا ﮐﮫ ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری در اﯾران در واﻗﻊ ﺑدﻧﺑﺎل اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺗوﺳط ﻣﺣﻣد رﺿﺎ ﺷﺎه در اواﺋل دھﮫ 1960 آﻧﮭم ﺑدﺧﺎﻟت دوﻟت و درآﻣد ﻧﻔت در اﯾران ﺟد ی ﻣﯽ ﮔردد. ﺑرای آﻧﮑﮫ از اﯾن ﺗﻌﻣﯾﻣﮭﺎی ﻣطﻠﻖ ﮔراﯾﺎﻧﮫ و ﺷﻌﺎرﮔوﻧﮫ ﻓراﺗر روﯾم ﺑﺎﯾد ﮐﮫ ﺑﮫ وﯾژﮔﯾﮭﺎی ﺧﺎص اﯾران د ر ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺑﺎ ﺗﺟرﺑﮫ اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺗو ﺟﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾم. ﺑﻧظر اﯾن ﻧوﯾﺳﻧده ﮐﻠﯾد درک وﯾژﮔﯾﮭﺎی ﺳﺎﺧﺗﺎری ﺟﺎﻣﻌﮫ اﯾران در دو ﻗرن ﮔذﺷﺗﮫ ﻣﻔﮭوم ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ در اﯾران اﺳ ت ﮐﮫ آن را از ﺗﺟرﺑﮫ ﻏرب ﻣﺗﻣﺎﯾز ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. در ﭘرداﺧﺗن اﯾن ﻧظرﯾﮫ از ﻧظرﯾﺎت ﺑﺳﯾﺎری از ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﺎن ﺑﮭره ﺑرده ام. ﻣﮭﻣﺗرﯾن آﻧﺎن روﮐﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎس ﺑرﺟﺳﺗﮫ ﻧروژی اﺳت ﮐﮫ در ﺑررﺳﯽ ﺗﺣوﻻت ﺳﯾﺎﺳﯽ ﮐﺷورھﺎی اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺑﮫ ﺗرﺗﯾب ظﮭور ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺣل آن ﻣﺳﺎﺋل ﺗوﺟﮫ ﻧﻣود. 2 ﺗروﺗﺳﮑﯽ در Marx, Karl, The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte, in Tucker, Robert C. (editor) The Marx-Engels Reader. W W Norton and Company: New York, 1978, pp. 594-617. 2 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ