رساله مدنیه عبدالبهاء علل واپس گرائی ایران وراه نجات آن

ﺑﮭره ﺑرده ام و ﺑوﯾژه روﮐﺎن آﻟﻣوﻧد و ورﺑﺎ ﻟﯾﭘﺳت، ﺗروﺗﺳﮑﯽ ، در ﭘرداﺧﺗن اﯾن ﻧظرﯾﮫ از ﻧظرﯾﺎت ﺑﺳﯾﺎری از اﻧدﯾﺷﻣﻧدان ﻣﺎﻧﻧد 2 . روﮐﺎن در ﺑﺎره ﺟواﻣﻊ ﻣدرن از ﭼﮭﺎر ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻋﻣده اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﯾد ﺑدان ﭘﺎﺳﺦ داد ﺳﺧن ﮔﻔت و در اﯾن ﺑﺎره ﺑﺎ وﺑر و ﭘﺎرﺳوﻧز و دﯾﮕران ھﻣدﻟﯽ داﺷت. اﯾن ﭼﮭﺎر ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻋﺑﺎرﺗﻧد از ھوﯾت، راﺑطﮫ دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت ، ﻣﺷﺎرﮐت، و ﺗوزﯾﻊ. ﻣﺳﺋﻠﮫ ھوﯾت ﭘﯾش از ھر ﭼﯾز ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﺗﻌرﯾف ھوﯾت ﯾﮏ ﻣﻠت ﺑﻌﻧوان واﺣدی ﻣﺳﺗﻘل اﺳت ﮐﮫ در اروﭘﺎ ﺑﺎ ﺟداﺋﯽ ﺗدرﯾﺟﯽ ﮐﺷورھﺎ از ﻗﻠﻣرو ﺣﮑوﻣت ﭘﺎپ ﺷﮑل ﮔرﻓت. راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳﯾﺎﺳت ﻣرﺑوط ﺑﮫ اﯾن ﻣﯽ ﺷود ﮐﮫ آﯾﺎ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﺟدا ﻣﯽ ﮔردد ﯾﺎ ﻧوﻋﯽ ﺣﮑو ﻣت ﻣ ذھﺑﯽ ﺑرﻗرار ﻣﯽ ﮔردد. ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﻣرد م د ر ﺗﺻﻣﯾم ﮔﯾری ﺳﯾﺎﺳﯽ اﺳت ﮐﮫ آﯾﺎ ﻧظﺎم دﻣﮑراﺳﯽ و ﯾﺎ اﺳﺗﺑدادی ﮐداﻣﯾﮏ ﺑر ﻗرار ﻣﯽ ﮔردد. و ﺑﺎﻻﺧره ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ ﺑﮫ ﺣﻘوق اﻗﺗﺻﺎدی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻣردم ﻣرﺑوط ﻣﯽ ﮐردد ﮐﮫ آﯾﺎ ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری ﻋﻧﺎن ﮔﺳﯾﺧﺗﮫ، ﮐﻣوﻧﯾزم و ﯾﺎ دوﻟت رﻓﺎھﯽ در ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑرﻗرار ﺑﺷود . ﻧظرﯾﮫ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑ ر ﺗﻔﺎوت ﺑﻧﯾﺎدی ﺗﺟرﺑﮫ اﯾران در ﻣﻘﺎﺑل ﺗﺟرﺑﮫ ﮐﺷورھﺎی اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺗﮑﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻧد. در اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﻣﻌﻣوﻻً اﯾن ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺗرﺗﯾب زﻣﺎﻧﯽ و ﺑﮫ ﺗﻧﮭﺎﺋﯽ ظﺎھر ﻣﯽ ﮔردﻧد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﯾﮏ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣوﻗﻌﯽ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد ﮐﮫ ﻗﺑﻼً ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻗﺑﻠﯽ در ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣطرح ﺷده و ﺣل ﺷده اﺳت و ﺑﮭﻣﯾن د ﻟﯾل ﺣل ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺟدﯾد آﺳﺎن ﻣﯽ ﮔردد. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ ﮐﻠﯾﺳﺎ و دوﻟت زﻣﺎﻧﯽ ظﺎھر ﻣﯽ ﮔردد ﮐﮫ ھﻧوز ﻣﺳﺋﻠﮫ ای ﺑﻧﺎم ﻣﺳﺋﻠﮫ دﻣﮑراﺳﯽ و ﯾﺎ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﺎرﮔری در اروﭘﺎ ﻣط رح ﻧﺷده اﺳت. ﺑﻧﺎﺑر اﯾن در ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم اﯾن ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺑﺗﻧﮭﺎﺋﯽ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد و ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻣوﻓﻖ ﺗوﺳط ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﻟوﺗر ﺑﮫ ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎ ﺳت ﻣﻧﺟر ﻣﯽ ﮔردد ﺑطوری ﮐﮫ ﺣﺗﯽ ﮐﺷو رھﺎی ﮐﺎﺗوﻟﯾﮏ ﻧﯾز در ﻋﻣل در ھﻣﯾن ﺟﮭت ﺣرﮐ ت ﻣﯽ ﮐﻧﻧد. اﻣﺎ دو ﻗرن ﺑﻌد از ﺣل ﻣوﻓﻖ ﻣﺳﺋﻠﮫ دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت اﺳت ﮐﮫ ﺗﺎزه ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﻣﻌطوف ﺑﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﺳﯾﺎﺳﯽ و دﻣﮑراﺳﯽ در ﻏرب ﻣطرح ﻣﯽ ﺷوﻧد و اﯾن ھم در زﻣﺎﻧﯽ ﺻورت ﻣﯽ ﮔﯾرد ﮐﮫ ھﻧوز ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﺎرﮔری و اﺗﺣﺎدﯾﮫ ھﺎی ﺻﻧﻔﯽ اھﻣﯾﺗﯽ ﻧدارﻧد. ﺑر ﻋﮑس در ﻗرن ﻧوزدھم و ﺑﯾﺳﺗم اﺳت ﮐﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد و آﻧﮭم در ﭼﺎرﭼوﺑ ﯽ ﮐﮫ ھم ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺣﮑوﻣت و ھم ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣ ﺷﺎرﮐت اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و دﻣﮑراﺳﯽ در اﯾن ﮐ ﺷورھﺎ ﺣل ﺷده اﺳت و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑﮕوﻧﮫ ای ﺻﻠﺢ آﻣﯾر اﮐ ﺛر اﯾن ﮐﺷورھﺎ در ﺟﮭت ﻧظﺎﻣﯽ رﻓﺎه - ﻣﺣور ﺣرﮐت ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾ ﻧد. اﻣﺎ وﺿﻌﯾت اﯾران درﺳت ﻋﮑس ﺗﺟرﺑﮫ اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ اﺳت. وﯾژﮔﯽ ﺧﺎص اﯾران در اﯾﻧﺳت ﮐﮫ در اﯾران ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻋﻣده اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ھﻣزﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﮑدﯾﮕر ﺑظﮭور آﻣده اﻧد و ھﻧوز ھﯾﭼﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﺣل ﻧﺷده اﻧد. ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم اﯾران ﺷ ﺎھد ظﮭور ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل در آن واﺣد اﺳت ﮐﮫ ھﻣﮫ ﺑﺎ ھم ، و ﻧﮫ در ﻓواﺻل ، زﻣﺎﻧﯽ ﺑر ﺻﺣﻧﮫ ﺟﺎﻣﻌﮫ اﯾران ھﺟوم آورﻧد. از ھﻣﮫ ﻣﮭﻣﺗر و ﺑﻧﯾﺎدی ﺗر اﯾﻧﺳت ﮐﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳﯾﺎﺳت ھرﮔز در اﯾران ﻧوﯾن ﺣل ﻧﺷده اﺳت و ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل ھﻣواره ﺑﺎ دﯾﮕر ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ آ ﻣ ﯾﺧﺗﮫ ﺷده و در ﻧﺗﯾ ﺟﮫ ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻣﺧدوش و واژﮔون ﻣﯽ ﮔردﻧد و ﺣل ھﯾﭼﯾﮏ ﺑر طﺑﻖ ﻣﻧطﻖ آن ﻣﺳﺋﻠﮫ اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﻧﯾﺳت. ﻣﻧﺎﺑﻊ ﻣﺣدود ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻧﯾز در ﺑرﺧورد ﺑﺎ ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﭘراﮐﻧده ﻣﯽ ﺷود و ﺣل ﻣﺳﺎﺋل دﺷوار ﻣﯽ ﮔردد. ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل اﺳت ﮐﮫ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼﺣﯽ در اﯾران ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﺎ ﺷﮑﺳت روﺑرو ﻣﯽ ﮔردﻧد ﭼرا ﮐﮫ ھﻧوز اﺑﺗداﺋﯽ ﺗ رﯾن ﻣ ﺳﺋﻠﮫ ﻧظﺎم اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻣدرن ﯾﻌﻧﯽ ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳﯾت ﺣل ﻧﺷده اﺳت. ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﮭﻣﯾن ﺧﺎطر ﻗرﻧﯽ اﺳت ﮐﮫ در آن ﻣﺑﺎرزه ﺑرای دﻣﮑراﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﺑﺎرزه ﺑرای ﺗﺣﮑم آﺧوﻧدھﺎ ﻣﻧﺣط ﻣﯽ ﮔردد و ﺷﻌﺎر ﺟﻣﮭورﯾ ،ت ﺷﻌﺎر وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ ﻣﯽ ﺷود. ھردوی اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻧﯾز ﺑﺎ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ و ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﻣوﻧﯾﺳﺗﯽ ﻣﺧﻠوط ﻣﯽ ﮔردد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ اﻓرادی ﻣﺎﻧﻧد ﺷرﯾﻌﺗﯽ و ﻣﺟﺎھدان ﺧﻠﻖ از اﺳﻼم ﺑﻌﻧوان آﺋﯾن ﮐﻣوﻧﯾزم ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾﻧد. اﻣﺎ ﮐﺟﺎ ﺑودﻧد اﻧدﯾﺷﻣﻧداﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗواﻧﺳﺗﻧد ﺳﺗﯾز ﻣطﻠﻖ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّ ﺳﺎﻻری را ﺑﺎ دﻣﮑراﺳﯽ و آزادی درﯾﺎﺑﻧد؟ ﺑدﺗر از آن اﯾﻧﺳت ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣدرن اﯾران ﺗﻧﮭﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻧﯾﺳت ﺑﻠﮑﮫ در واﻗﻊ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ در ﭼﺎرﭼوب ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎدرﺳت و ارﺗﺟﺎﻋﯽ ﺑﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳﯾ ﺎﺳ ت ھم ﺑوده اﺳت و ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل از ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم ﺗﺎ ھﻣﯾن اواﺧر ﻗدرت و ﭼﯾرﮔﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب ﭘﯾوﺳﺗﮫ رو ﺑﮫ اﻓزاﯾش ﺑوده اﺳت. درﺳت در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ در اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﮭﺿت ﻣذھب ﭘروﺗﺳﺗﺎن در ﺟﮭت ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﺣرﮐت ﮐرد و اﯾن ﺟداﺋﯽ ﺑﺗدرﯾﺞ ﻣﺑﻧﺎﺋﯽ ﺑرای ظﮭور ﻓرھﻧﮓ آزادی وﺟدان و ﺑراﺑری ﺣﻘوق ﻣردم ﮔردﯾد ﮐﮫ آﻧﮭم زﻣﯾﻧﮫ را ﺑرای ﺣل ﻣﻧﺎﺳب دو ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣﺷﺎرﮐت و ﺗوزﯾﻊ ﻓراھم ﮐرد ، در ﮐﺷور اﯾران ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﺎ ﮫ ﯾ ﺗﮑ ﺑر ﯾﮑﯽ ﺑودن دﯾن و دوﻟت در ﺣﮑ وﻣت ﺻﻔوﯾﮫ ﻗدم ﺑﮫ ﻋﺻر ﺟدﯾد ﻣﯽ ﮔذارﻧد. ﺣﮑوﻣت ﺻﻔوﯾﮫ ﺣﮑوﻣﺗﯽ دﯾﻧﯽ ﺑود اﻣﺎ اﯾن ﺣﮑوﻣت دﯾﻧﯽ از ﻧوع ﺣﮑوﻣت ﻣرﺷد طرﯾﻘت ﺑود و ﻧﮫ ﺣﮑوﻣت دﯾﻧﯽ آﺧوﻧدی. ﺷﺎه اﺳﻣﺎﻋﯾل ﺟوان ﺑر اﯾن ﺑﻧﯾﺎن ﮐﮫ رھﺑر ﻣذھﺑﯽ اﺳت ﺧود را ﺑﻌﻧوان ﺗﻧﮭ ﺎ رھﺑر ﻣﺷ روع ﺣﮑوﻣت ﻗﻠﻣداد ﮐرد و ﭘﯾرواﻧش او را ﻧﻣﺎﯾﻧده ﻣطﻠﻖ ﺧدا و ﺳﺧﻧﮕو و ﻓرﺳﺗﺎده اﻣﺎم ﻏﺎﺋب ﻣﯽ داﻧﺳﺗﻧد. ﺻﻔوﯾﮫ ﺑﺎ ﺗﺣﻣﯾل ﻣذھب ﺷﯾﻌﮫ ﺑﻌﻧوان دﯾن رﺳﻣﯽ اﯾران ﺧود را از ﺣﮑوﻣﺗﮭﺎی ﻣﺳﻠﻣﺎن ﺳﻧﯽ ﺟدا ﮐرده، دﻋوی ﺧﻼﻓت اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺛﻣﺎﻧﯾﺎن را د وطر ﻣ ، ﺳﺎﺧﺗﮫ ﺧود را در ﻣﻘﺎﺑل اﻣ ﭘراطو ری اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺛﻣﺎﻧﯽ ﻗرار داده و وﺣدت اﺳﻼم را ﻧﺎﺑود ﮐردﻧد. ﺑﺎ اﯾﻧﮑﮫ در اﺑﺗدا ﺷﺎه ﺻﻔوی ﻧﻣﺎﯾﻧده اﻣﺎم ﻏﺎﺋب ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷد اﻣﺎ ﺻﻔوﯾﮫ ﺑرای ﮔﺳﺗرش ﺗﺷﯾﻊ ﻣﯾﺎن اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﮫ آوردن ﻋﻠﻣﺎی ﺷﯾﻌﮫ از ﺧﺎرج اﯾران و دادن اﻣﺗﯾﺎزات ﻓراوان ﺑﮫ آﻧﺎن ﭘرداﺧﺗﻧد و ﺑزودی رھﺑری و اﻗﺗدار دﯾﻧﯽ ﺷﺎ ه ﮐﺎھش ﯾﺎﻓﺗﮫ و در آﺧوﻧدھﺎ ﻣﺗﻣرﮐز ﺷد. ﺑﺎ ﭼﯾرﮔﯽ ﮐﺎﻣل آﺧوﻧدھﺎ ﺑر ﺳﻠطﺎن ﺣﺳﯾن و ﺳﯾﺎﺳﺗﮭﺎی ﺧﺷن و ﻧﺎﺑردﺑﺎر ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺳﻧﯾﺎن اﻓﻐﺎﻧﺳﺎان ﺷﺎﻟوده ﺳﻘوط ﺻﻔوﯾﮫ ﭘﯽ رﯾزی ﺷد . ﭘس از اﻏﺗﺷﺎش و ﺟﻧﮕﮭﺎی داﺧﻠﯽ در ﻗرن ھﺟدھم ، ﺳﻠﺳﻠﮫ 2 Rokkan, Stein, 'Dimensions of State Formation and Nation-Building: A Possible Paradigm for Research Variation within Europe', in Tilly. C., ed. The Formation of National States in Europe. Princeton: Princeton University Press, 1975.