رساله مدنیه عبدالبهاء

رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء: ﻋﻠل واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران وراه ﻧﺟﺎت آن ﻧﺎدر ﺳﻌﯾدی

رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ در ﺳﺎل 1875 ﻣﯾﻼدی ﺑﮫ ﻗﻠم ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء و ﺑﻔرﻣﺎن ﭘدرش ﺑﮭﺎءﷲ ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده اﺳت. اﯾن رﺳﺎﻟﮫ ﺑﻧوع ﮔﻣﻧﺎم و ﺑدون ﻣﻌرﻓﯽ ﻧوﯾﺳﻧده ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده و از آن ﻣﮭﻣﺗر آﻧﮑﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ذﮐری از دﯾﺎﻧت ﺑﮭﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﻣﯾﺎن ﻧﯾﺎورده و ﺧواﻧﻧده ﮐﺗﺎب ﭼﻧﯾن ﻣﯽ ﭘﻧدارد ﮐﮫ ﻧوﯾﺳﻧده ﮐﺗﺎب ﺷﺧﺻﯽ ﺳﻠﻣﺎ ﻣ ن اﺳت ﮐﮫ ارﺗﺟﺎع ﻋﻠﻣﺎی ﻣذھﺑﯽ و ﺗﺟدد ﺳﺗﯾزی آﻧﺎن را ﻧﻔﯽ ﮐرده و ھﻣﺎھﻧﮕﯽ ﺣﻘﯾﻘت اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺗﺟددی راﺳﺗﯾن اﺛﺑﺎت ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. ﺳﺑب ﻧوﺷﺗن اﯾن ﮐﺗﺎب اﯾن ﺑود ﮐﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء و ﭘدرش اﮔرﭼﮫ ﺗﺟدد راﺳﺗﯾن و ﭘﯾﺷرﻓت ﭘﺎﯾدار را ﺗﻧﮭﺎ در ﺳﺎﯾﮫ ﺑﯾﻧش آﺋﯾن ﺑﮭﺎﺋﯽ اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﻣﯽ دﯾدﻧد وﻟ ﯽ ﭼون ھدف و آرزوی ﻗﻠﺑﯽ آﻧﺎن ﺳرﺑﻠﻧدی و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﺑود ﺑﺎ ﻧوﺷﺗن آﺛﺎری ﻣﺎﻧﻧد رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﮐوﺷﯾدﻧد ﮐﮫ اﯾراﻧﯾﺎن را در داﺧل ﭼﺎرﭼوب اﺳﻼﻣﯽ آن زﻣﺎن ﻧﯾز ﺑطرف ﺧردورزی و آزادی و ﺗﺟدد و ﺗﻣدن ﺳوق دھﻧد. ﻋﻼﻗﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﮫ ﭘﯾﺷرﻓت و ﻧﺟﺎت اﯾران در ﺳرﺗﺎﺳر زﻧدﮔﯽ او و ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی او آﺷﮑﺎرا دﯾده ﻣﯽ ﺷود. در دوراﻧﯽ ﮐﮫ ﭘس از وﻓﺎت ﺑﮭﺎءﷲ در ﺳﺎل 1892 ﻣﯾﻼدی ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء رھﺑر ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﮔردد وی ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻣﻧظم و ﻓراﮔﯾر ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑﮭﺎﺋﯽ را ﺗﺷوﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﻧد ﮐﮫ در ﺳﺎﺧﺗن ﻣدارس ﻣدرن و ﺑﯾﻣﺎرﺳﺗﺎﻧﮭﺎی ﻣدرن ، ﺣﻣﺎﯾت ﮐوﺷﺎ از ﺣﻘوق زﻧﺎن، دﻣﮑراﺳﯽ و ﻣﺟﺎﻟس ﺷور و ﭘﯾﺷرﻓت ﺻﻧﻌت و ھﻧر در اﯾران ﭘﯾﺷﮕﺎم ﺑﺎﺷﻧد و ﺑﺎ ﺟﺎن و دل ﮐﻣر ﺑر ﺧدﻣت اﯾران ﺑﻌﻧوان وظﯾﻔﮫ ای روﺣ ﺎﻧﯽ و وﺟداﻧﯽ ﺑرﺑﻧد ﻧد. ﺑﻌﻼوه ﺑﺳﯾﺎری از ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﻣﺳﺗﻘﯾﻣﺎً ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗﺟدد و ﺗﻣدن در اﯾران اﺳت ﮐﮫ در ﻣﯾﺎن آﻧﮭﺎ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ، رﺳﺎﻟﮫ ﺳﯾﺎﺳﯾﮫ و ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷﺧﺻ ﯽ ﺳﯾﺎح از اھﻣﯾت وﯾژه ای ﺑرﺧو ردار ﺑوده و از ﯾﮑدﯾﮕر ﻧﺎﮔﺳﺳﺗﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻧد. رﺳﺎﻟﮫ ﺳﯾﺎﺳﯾﮫ ﺑر ﺿرورت ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﻧﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﮐﻧد و ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح ﻋﻠت ﺑﻧﯾﺎدی ﭘﯾﺷرﻓت و ﺗﺟدد را آزادی ﻋﻘﯾده و اﻧدﯾﺷﮫ و وﺟدان ﺑر ﻣﯽ ﺷﻣﺎرد. ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ در ﺑررﺳﯽ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺧواھﯾم دﯾد ھر ﺳﮫ اﯾن اﺛر ﺗﺟدد و ﺗﻣدن راﺳﺗﯾن را در ﺗﺣﻠﯾل ﻧﮭﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﯾﮏ ﻓرھﻧﮓ و ﯾﮏ آرﻣﺎن ﺑر ﻣﯽ ﮔرداﻧﻧد و آن ﻓرھﻧﮓ ﺧرد ﮔراﺋﯽ، اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﻣردم، آزادی اﻧدﯾﺷﮫ و ﻋﻘﯾده ، ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت و ﺣﻘوق ﺑراﺑر ﻣردم ﺟﺎﻣﻌﮫ اﺳت. ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل در ھر ﺳﮫ اﺛر دﺷﻣن ﭘﯾﺷرﻓت و و ﻧﺟﺎت و ﺗﮑﺎﻣل اﯾران در وھﻠﮫ اول ﯾﮏ ﻓرھﻧﮓ اﺳت و اﯾن ﻓرھﻧﮓ ھم ﭘﯾش از ھرﭼﯾز ﻓرھﻧﮓ ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ ﯾﻌﻧﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب و ﻧﺎﺑردﺑﺎری دﯾﻧﯽ اﺳت. ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﭘژوھش در ﺑﺎره ﭘﯾﺎم رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺗﻧﮭﺎ ﭘژوھﺷﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗرن ﻧوزدھم اﯾران ﻧﺑوده ﺑﻠﮑﮫ ﺑر ﻋﮑس ﭘژوھﺷﯽ ﺿروری ﺑرای رھﺎﺋﯽ اﯾران ﻣﻌﺎﺻر اﺳت. ﺑﺎ ﺑررﺳﯽ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺑﮫ ﻋﻠت اﺻﻠﯽ ﺷﮑﺳت ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮔوﻧ ﺎﮔون اﯾران از ﺟﻣﻠﮫ اﻧﻘﻼب ﻣﺷروطﮫ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در رﺳﯾدن ﺑﮫ ھدف ﺧود ﯾﻌﻧﯽ اﺻﻼح اﯾران ﭘﯽ ﺑرﯾم و ﻓرھﻧﮓ ﺳﯾﺎﺳﯽ روﺷﻧﻔﮑران اﯾراﻧﯽ را ﻣورد ﺑﺎزﺳﺎزی و ﺑررﺳﯽ ﺗﺎزه ﻗراردھﯾم . ﺑﮫ ﺑﺎور اﯾن ﻧﮕﺎرﻧده از دﯾدﮔﺎه ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﯽ، ﻣﮭﻣﺗرﯾن وﯾژﮔﯽ اﯾران ﭼﻧد ﻗرن ﮔذﺷﺗﮫ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل ﻋﻣده اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺑوﯾژه روﯾﮑر د واژﮔون و ﻧﺎدرﺳت ﺑﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت ﺑوده اﺳ ت. ﺑﻌﻼوه ﻧوﯾﺳﻧدﮔﺎن و روﺷﻧﻔﮑران اﯾراﻧﯽ در ﺑﺳﯾﺎری ﻣواﻗﻊ ﺑﺟﺎی ﺑررﺳﯽ ﻋﻠﻣﯽ ﻣﻔﺎھﯾﻣﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﻏرب، ﺗﺟدد، اﯾران، اﺳﻼم و دﯾن ﻣﻌﻣوﻻً ﺑﮕوﻧﮫ ای اﺳطوره ﭘرداز و ﺗﻘﻠﯾل ﮔرا ﻣﻘوﻻﺗﯽ ﻧﺎدرﺳت از اﯾن ﻣﻔﺎھﯾم ﭘرداﺧﺗﻧد ﮐﮫ ﺧود از ﺑزرﮔﺗرﯾن ﻋﻠل واﭘس ﻣﺎﻧدﮔﯽ اﯾران و ﺷﮑﺳت ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼح طﻠب در اﯾران ﺑوده اﺳت. در اﯾن ﻣﯾﺎن ، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ھﻣﮫ اﯾن ﻣﻔﺎھﯾم را ﺑﺷﮑﻠﯽ واﻗﻊ ﮔراﯾﺎﻧﮫ، زﻧده و ﭘﯾﭼﯾده ﻣورد ﺗﻌرﯾ ف و ﺑررﺳﯽ ﻗرار ﻣﯽ دھد و از اﻧدﯾﺷﮫ ھﺎی ﺷﻌﺎرﮔوﻧﮫ و اﻓراطﯽ دوری ﻣﯽ ﺟوﯾد. ﭼﻧﯾن ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﭘﯾش ﻓرض ﺣرﮐت در ﺟ ﮭت آزادی و دﻣﮑراﺳﯽ و ﭘﯾﺷرﻓت اﺳت . در اﯾن ﻣﻘﺎﻟﮫ در آﻏﺎز ﺑﮫ ﻋﻠل واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران و ﻣﺎھﯾت اﺳطوره ای و ﺗﻘﻠﯾل ﮔراﯾﺎﻧﮫ ﻣﻔﺎھﯾم ﻣﺗداول از ﺗﺟدد و دﯾن ﻣﯽ ﭘردازﯾم . ﺎه ﻧﮕآ ﺑﮫ روﯾﮑرد رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ در ﺑﺎره واﭘس ﮔراﺋﯽ و ﺗﻣدن در اﯾران ﺗوﺟﮫ ﻣﯽ ﮐﻧﯾم و آﻧرا در ارﺗﺑﺎط ﺑﺎ ﻣﺳﺎﺋل ﮔوﻧﺎﮔوﻧﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺳﯾﺎﺳ ت اﺻﻼح ﻣﺷﯾر اﻟدوﻟﮫ، ﻣﻔﮭوم راﺳﺗﯾن ﺗﺟدد و ﺗوﺳﻌﮫ، ﻧﻘد ﺗﺟدد ﺳﺗﯾزی و ﺗدﯾن ﺳﺗﯾزی، ﻧﻘد ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ ، ﻧﻘد ﺟﻧﮓ و اﺳﺗﻌﻣﺎر، و ﻧﮑوھش ﺗﻌﺻب و ﺳﺗﺎﯾش ﻏﯾرت و ھﻣت ﻣورد ﺑررﺳﯽ ﻗرار ﻣﯽ دھﯾم. ﺗﺣﻠﯾل واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران: ﻓراﺗر از ﺗﺟدد ﺳﺗﯾزی و ﺗدﯾن ﺳﺗﯾزی ﺑﺎ آﻧﮑﮫ اﯾران ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺷﺎھد وﻗوع ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮔوﻧﺎﮔون از ﺟﻣﻠﮫ دو اﻧﻘﻼب ﻣﺷروطﮫ و اﺳﻼﻣﯽ و دو ﺣرﮐت ﻣﺑﺗﻧﯽ ﺑر ﺳوﺳﯾﺎﻟﯾﺳم ﺷوروی در ﮔﯾ ﻼن و آذرﺑﺎﯾﺟﺎن ﺑوده اﺳت وﻟﯽ ھﯾﭼﯾﮏ از اﯾن ﻧﮭﺿﺗﮭﺎ ﻧﺗواﻧﺳت ﺑﮫ ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷدن ﺣﻘوق ﺑﺷر و آزادی ﻣدﻧﯽ و ﻣذھﺑﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ در اﯾران ﻣ ﻧﺟر ﺷود. ﻣﺎرﮐس ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯾﺎﺳﯽ را ﻣﻌ ﻣوﻻ ﺣرﮐﺗﯽ از ﺗراژدی ﺑﮫ ﮐﻣدی ﻣﯽ ﺑﯾﻧد و ﺷﺎﯾد ﺑﺗوان ﮔﻔت ﮐﮫ ﺗراژدی در آﻣد. ﯾﮏ ﮐﻣدی ﺑﮭت آور اﻧﻘﻼب ﻣﺷروطﮫ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﺷﮑل 1 ﭼﮕوﻧﮫ ﻣﯽ ﺷود ﮐﮫ ﭘس از ﯾﮏ ﻗرن روﺷﻧﻔﮑری و ﻧﻘد

1 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ

اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ در ﺟﮭت آرﻣﺎن دﻣﮑراﺳﯽ و آزادی، ﺗوده ﻣردم اﯾران ﺑرھﺑری روﺷﺗﻔﮑران اﯾراﻧﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﻧﻔﯽ اﺳﺗﺑداد ﺳﯾﺎﺳﯽ رخ ﻣﯽ دھد ﺑﮫ وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ روی آوردﻧد و ﺑﮫ ﻋﻧوان ﻧﻔﯽ اﺳﺗﺑداد ﺷﺎھﯽ ﺗن ﺑﮫ اﺳ ﺗﺑدادی ﺑدھﻧد ﮐﮫ در آن رھﺑر ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻧﻣﺎﯾﻧده ﻣطﻠﻖ ﺧدا ﺗﻠﻘﯽ ﺷده و ھر ﮔوﻧﮫ اﻋﺗراﺿﯽ ﺑﮫ ﻓرﻣﺎن او ﺟﻧﮓ ﺑﺎ ﺧدا ﭘﻧداﺷﺗﮫ ﻣﯽ ﮔ در د؟ ھرﮔز ھﯾﭻ ﺷﺎھﯽ ﺣﺗﯽ در رؤﯾﺎی ﺧود ﻧﯾز ﻧﻣﯽ ﺗواﻧد دﺳﺗﯾﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﭼﻧﯾن اﺳﺗﺑدادی را ﮐﮫ در ﻧظﺎم وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷده اﺳت ﺑرای ﺧود ﺗﺻور ﻧﻣﺎﯾد. ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾ م ﮐﮫ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم آزادی ﻣدﻧﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺻورت ﮔرﻓت ﺑﮫ ﺗ ﮑﯾمﺣ ﺧودﮔﺎﻣﮕﯽ دﯾﻧﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﻧﻔﯽ ھرﮔوﻧﮫ آزادی ﻣﻧﺟر ﺷد. در ﺗﺣﻘﻖ اﯾن اﻧﻘﻼب و در طراﺣﯽ ﺟﮭﺎن ﺑﯾﻧﯽ و ﻓﻠﺳﻔﮫ ﺳﯾﺎﺳﯽ آن اﮐﺛرﯾت روﺷﻧﻔﮑر ان اﯾراﻧﯽ ﭼﮫ دﯾﻧﯽ و ﭼﮫ ﻣﺎرﮐﺳﯾت ﻧﻘش ﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎزی ﻧﻣودﻧد. ﭘرﺳش ﺑﻧﯾﺎدی ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﯽ اﯾران ﻣﺳﻠﻣﺎً ﺑﺎﯾد ﺗوﺿﯾﺢ و ﺷﻧﺎﺳﺎﺋﯽ ﻋﻠل اﯾن واژﮔوﻧﯽ ﻓﮑری و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷد و در اﯾن ﻣﯾﺎن ﻧظرﯾﺎت ﮐﻠﯾﺷﮫ ای ﺳﻧﺗﯽ ﮐﮫ ﻋﺎﻣل اﯾﺟﺎد ھﻣﺎن ﺟﮭﺎﻧﺑﯾﻧﯽ واژﮔون ﺑود ﮐﻔﺎﯾت ﻧﻣﯽ ﮐﻧد. ﭘﯾش از ﺑررﺳﯽ ﻋﻠل واﭘس ﮔراﺋﯽ و ﺷﮑﺳت ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼح طﻠب در اﯾران ﺑﮭﺗر اﺳت ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﮑﺗﮫ ﺑﺳﯾﺎر ﻣﮭم وﻟﯽ ﮐﻠﯽ اﺷﺎره ﺷود. ﺑر ﺧﻼف ﻏرب ﮐﮫ در آن ﺗﺟدد اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﺟددی ﺑﻧﯾﺎدی در روﯾﮑرد ﺑﮫ دﯾن و ﻓرھﻧﮓ ھﻣراه ﺑود و در واﻗﻊ اﺻﻼح و دﮔرﮔوﻧﯽ ﻓرھﻧﮓ ﻣذھﺑﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﭘﯾروزی ﭘروﺗﺳﺗﺎﻧﮭﺎ ﭘﯾش ﻓرض و زﻣﯾﻧﮫ ﺗﺟدد اﻗﺗﺻﺎدی و ﺳﯾﺎﺳﯽ و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑود در ﻓرھﻧﮓ اﯾران ﺣﺗﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻟزوم ﺗﺟدد اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻧﯾز ﭘذﯾرﻓﻧﮫ ﻣﯽ ﺷد ﻧﮫ ﺗﻧﮭﺎ ﻧﯾﺎزی ﺑﮫ ﺗﺟدد ﻣذھﺑﯽ ﻣطرح ﻧﻣﯽ ﺷد ﺑﻠﮑﮫ در اﮐﺛر ﻣواﻗﻊ اﮔر ھم از ﺗﺣوﻟﯽ دﯾﻧﯽ ﺳﺧن ﮔﻔﺗﮫ ﻣﯽ ﺷد اﯾن دﮔرﮔوﻧﯽ در ﺟﮭت ﭘﺎﯾدارﺗر ﮐردن ﺗﺳﻠط آﺧوﻧدھﺎ و ﺗﺣﮑﯾم ﺧودﮐﺎﻣﮕﯽ ﻣذھﺑﯽ ﺗرﺳﯾم ﻣﯽ ﮔردﯾد. اﻗﻠﯾﺗﯽ ﺿد دﯾن ھم ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻧد آﺧوﻧدزاده ﺗﻧﮭﺎ ﻧوع ﺗﺣول ﻣذھﺑﯽ را ﻧﺎﺑودی ھر ﮔوﻧﮫ ﻣذھب ﻣﯽ ﭘﻧداﺷﺗﻧد و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻧد ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﮭﺎ ﻣذھب را آﻧﭼﻧﺎن ﺑﯽ اھﻣﯾ ت ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺗﻧد ﮐﮫ در ﺑررﺳﯾﮭﺎی ﺧود آن را ﺑﮑﻠﯽ ﻣورد ﻏﻔﻠت ﻗرار ﻣﯽ دادﻧد و ﺑﺳﯾﺎری از آﻧﺎن ﻗﺎدر ﻧﺑودﻧد ﮐﮫ ﻧﻘش وﯾراﻧﮕر ﻋﻠﻣﺎی ﺳﻧت ﭘرﺳت را درک ﮐﻧﻧد وﯾﺎ ﺑدﺗر آﻧﮑﮫ آﻧﺎن را ﻣﺑﺎرز و ﻣﺗرﻗﯽ داﻧﺳﺗﻧد و ﺑﮫ آﻧﺎن ﭘﯾوﺳﺗﻧد. ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ ﺧواھﯾم دﯾد اﯾن ﻣطﻠب ﮐﻠﯾد درک دﺷوارﯾﮭﺎی اﯾران ﻣدرن اﺳت. ﻧﺎﮔﻔﺗﮫ ﻧﻣﺎﻧد ﮐﮫ ﻧﮭﺿت ﺑﺎب و ﺑﮭﺎءﷲ ﺑر ﻧﺎﮔﺳﺳﺗﻧﯽ ﺑودن اﯾن دو ﻧوع ﺗﺟدد ﺑﻧﺎ ﺷده ﺑود و در ﻧﯾﻣﮫ اول ﻗرن ﻧوزدھم ﺑﺎب در ﭼﺎر ﭼوب اﻧدﯾﺷﮫ ای دﯾﺎﻟﮑﺗﯾﮑﯽ و ﺗﺎرﯾﺧﯽ ﺑر ﭘوﯾﺎ ﺑودن و زﻧده ﺑودن دﯾن و ﮐﻼم اﻟﮭﯽ ﺗﺄﮐﯾد ﻧﻣود و از ﻟزوم ﺗﺣول و ﺗﮑﺎﻣل در اﻧدﯾﺷﮫ و ﻓرھﻧﮓ ﻣذھﺑﯽ ﮐﮫ در آن ﺟﺎﺋﯽ ﺑرای ﻣﻧﺑر ﻧﯾﺳت ﺳﺧن ﮔﻔت. ﺑر ﺧﻼف ﻏرب ﮐﮫ ﺑﺳﯾﺎری رھﺑران ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﮫ ﮐﻣﮏ ﻟوﺗر آﻣدﻧد ﺣﺗﯽ اﻣر ﮐﺑﯾر اﺻﻼح طﻠب ﻧﯾ ز ﻧﺗواﻧﺳت اﯾن ﻧﺗطﮫ ﻋطف ﺗﺎرﯾﺦ اﯾران را ﻓراﯾﺎﺑد و ﺑﺟﺎی ﮐﻣﮏ ﺑﮫ ﺗﺟدد ﻓرھﻧﮕﯽ در ﺳرﮐوب آن ﺑﺎ ﻓﻘﮭﺎی ﺳﻧت ﭘرﺳت ھﻣدﺳت ﮔردﯾد. اﻟﺑﺗﮫ ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ در ﻏرب ﮐﮫ ﺗوﺳط ﻟوﺗر ﺑﻧﺎ ﺷد ﺑﺎ اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﺑﺎب و ﺑﮭﺎء ﷲ ﺗﻔﺎوت دارد. ﻟوﺗر از آﻣدن دﯾن ﻧوﯾﻧﯽ ﺳﺧن ﻧﮕﻔت ﺑﻠﮑﮫ از ﻟزوم ﺗﻌﺑﯾری ﻧوﯾن از ﻣﺳﯾﺣﯾت ﮐﮫ اﻧدﯾﺷﮫ ﺳﻧﺗﯽ ﮐﺷﯾش - ﻣﺣور را ﺑﮫ ﭘرﺳش ﻣﯽ ﮐﺷﯾد دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐرد. در اﯾران ﻧﮭﺿت ﺑﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ از ﻧﺳﺦ اﺳﻼم و ﻧﻔﯽ ھرﮔوﻧﮫ آﺧوﻧد و ﮐﺷﯾش ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔﻔت ﭼﯾرﮔﯽ ﻣطﻠﻖ ﻋﻠﻣﺎی ﺷﯾﻌﮫ و ﻓﻘﮫ ﮔﺳﺗرده آﻧﺎن را ﺑﮫ ﭼﺎﻟش ﮐﺷﯾد . اﻣﺎ ﺟﺎﻟب اﺳت ﮐﮫ ﺑﮫ رﺳﺎﻟت وﯾژه رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ )و ﻧﯾز ﻣﻘﺎﻟ ﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح( ﻧﯾز ﺗوﺟﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾم زﯾرا ﮐﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از ﻟزوم اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ در درون اﺳﻼم و ﺑﮕوﻧﮫ ای ھﻣﺎﻧﻧد اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﻟوﺗر ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد. ﻗﺻد ﻋﺑدا ﻟﺑﮭﺎء در ﻧوﺷﺗن رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ، ﻣﺎﻧﻧد ﭘدرش ﺑﮭﺎءﷲ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧوﺷﺗن اﯾن رﺳﺎﻟﮫ اﻣر ﮐرد، آن ﺑود ﮐﮫ اﮔر اﯾراﻧﯾﺎن آن زﻣﺎن از ﭘذﯾرش ﭘﯾﺎم ﺑﮭﺎﺋﯽ ﺳر ﺑﺎز ﻣﯽ زدﻧد دﺳت ﮐم ﺑرای ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﺑﮫ ﺗﻌﺑﯾری ﻣﺗرﻗﯽ و ﻧوﯾن از اﺳﻼم دﺳت ﯾﺎﺑﻧد و از ﯾوغ ﺗﺳﻠط آﺧوﻧدﯾﺳم ﺧود را رھﺎ ﮐﻧﻧد ﺗﺎ ﺣرﮐت ﺑطرف آزادی و ﻋﻣران در اﯾران ﻣﯾﺳر ﺷود. ﻧوﺷﺗن رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ و ﻧﯾز ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح ﮐﮫ ھردو ﺑﮕوﻧﮫ ای ﮔﻣﻧﺎم و ﻧﮫ ﺑﻌﻧوان ﯾﮏ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده اﻧد ﺑزرﮔﺗرﯾن دﻟﯾل ﻋﺷﻖ ﻋﻣﯾﻖ ﺑﮭﺎءﷲ و ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﮫ اﯾران و ﺳر ﺑﻠﻧدی آﻧﺳت. ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟ ﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑﻌﻧوان ﺷﺎﻟوده دﺷوارﯾﮭﺎی اﯾران ﺑﺳﯾﺎری از ﺑررﺳﯾﮭﺎی وﺿﻌﯾت اﯾران اﻟﮕوﺋﯽ ﻏرﺑﯽ را ﺑر اﯾران ﺗﺣﻣﯾل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻧظرﯾﺎت ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﯽ ﺑﺎ اﯾن ﻓرض ﮐﮫ دﯾن ﭘدﯾده ای روﺑﻧﺎﺋﯽ و در واﻗﻊ ﺑﯽ اھﻣﯾت اﺳت در ﺑرﺳﯽ ﺧود از ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ اﯾران ﺗﻧﮭﺎ از ﺷﯾوه ﺗوﻟﯾد و دوﻟت ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾﻧد و ﺗوﺟﮭﯽ ﺑﮫ ﻧﻘش ﻣﺣوری و ﺧطﯾر اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ و ﻓرھﻧﮕﯽ در ﺳرﻧوﺷت اﯾران ﻧﻣﯽ ﮐﻧﻧد. ﺗﺎزه در ﻏرب ﻧﯾز ﻋﻠت ﮐﺎھش دﺧﺎﻟت ﻣذھب در اﻣور اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻧﯾز ﻣﺣﺻول آن ﺑود ﮐﮫ اروﭘﺎ در ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ را ﺗﺟرﺑﮫ ﮐرده ﺑود. ﺳﺧن از ظﮭور ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری در اﯾران ﻗرن ﻧوزدھم و ﺗﺑﯾﯾن اﻧﻘﻼب ﻣﺷروطﮫ ﺑﻌﻧوان ﭘﯾروز ی ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری ﺑر ﻓﺋوداﻟﯾزم در اﯾران ﻧﯾز از اﯾﻧﮕوﻧﮫ ﺗﻌﻣﯾﻣﮭﺎی ﻧﺎدرﺳت اﺳت ﭼرا ﮐﮫ ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری در اﯾران در واﻗﻊ ﺑدﻧﺑﺎل اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ ﺗوﺳط ﻣﺣﻣد رﺿﺎ ﺷﺎه در اواﺋل دھﮫ 1960 آﻧﮭم ﺑدﺧﺎﻟت دوﻟت و درآﻣد ﻧﻔت در اﯾران ﺟد ی ﻣﯽ ﮔردد. ﺑرای آﻧﮑﮫ از اﯾن ﺗﻌﻣﯾﻣﮭﺎی ﻣطﻠﻖ ﮔراﯾﺎﻧﮫ و ﺷﻌﺎرﮔوﻧﮫ ﻓراﺗر روﯾم ﺑﺎﯾد ﮐﮫ ﺑﮫ وﯾژﮔﯾﮭﺎی ﺧﺎص اﯾران د ر ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﺑﺎ ﺗﺟرﺑﮫ اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺗو ﺟﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾم. ﺑﻧظر اﯾن ﻧوﯾﺳﻧده ﮐﻠﯾد درک وﯾژﮔﯾﮭﺎی ﺳﺎﺧﺗﺎری ﺟﺎﻣﻌﮫ اﯾران در دو ﻗرن ﮔذﺷﺗﮫ ﻣﻔﮭوم ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ در اﯾران اﺳ ت ﮐﮫ آن را از ﺗﺟرﺑﮫ ﻏرب ﻣﺗﻣﺎﯾز ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. در ﭘرداﺧﺗن اﯾن ﻧظرﯾﮫ از ﻧظرﯾﺎت ﺑﺳﯾﺎری از ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﺎن ﺑﮭره ﺑرده ام. ﻣﮭﻣﺗرﯾن آﻧﺎن روﮐﺎن ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎس ﺑرﺟﺳﺗﮫ ﻧروژی اﺳت ﮐﮫ در ﺑررﺳﯽ ﺗﺣوﻻت ﺳﯾﺎﺳﯽ ﮐﺷورھﺎی اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺑﮫ ﺗرﺗﯾب ظﮭور ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺣل آن ﻣﺳﺎﺋل ﺗوﺟﮫ ﻧﻣود. 2 ﺗروﺗﺳﮑﯽ در Marx, Karl, The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte, in Tucker, Robert C. (editor) The Marx-Engels Reader. W W Norton and Company: New York, 1978, pp. 594-617. 2 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ

ﺑررﺳﯽ اﻧﻘﻼب روﺳﯾﮫ از ھﻣزﻣﺎن ﺷدن ﻓﺋوداﻟﯾزم و ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری ﭘﯾﺷرﻓﺗﮫ ﺑﻌﻧوان ﮐﻠﯾد درک اﻧﻘﻼب روﺳﯾﮫ ﺳﺧن ﮔﻔت. 3 ﻟﯾﭘﺳت ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎس ﺳﯾﺎﺳﯽ و آﻟﻣوﻧد و ورﺑﺎ ﻧﯾز در اﻣرﯾﮑﺎ در ﻧطرﯾﺎت ﺧود ﺑﻧوﻋﯽ ﻣﺷﺎﺑﮫ از ﺗﺣوﻻت ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺳﺧن ﮔﻔﺗﮫ اﻧد. ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻧﮕوﻧﮫ ﻧظرﯾﺎت ، ﻧﮕﺎرﻧ ده در ارﺗﺑﺎط ﺑﺎ اﯾران ﻧظرﯾﮫ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ را ﺑﻌﻧوان ﮐﻠﯾد ﺷﻧﺎﺳﺎﺋﯽ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﯽ اﯾران ﭘﯾﺷﻧﮭﺎد ﻣﯽ ﮐﻧد. روﮐﺎن در ﺑﺎره ﺟواﻣﻊ ﻣدرن از ﭼﮭﺎر ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻋﻣده اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﯾد ﺑدان ﭘﺎﺳﺦ داد ﺳﺧن ﮔﻔت و در اﯾن ﺑﺎره ﺑﺎ وﺑر و ﭘﺎرﺳوﻧز و دﯾﮕران ھﻣدﻟﯽ داﺷت. اﯾن ﭼﮭﺎر ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻋﺑﺎرﺗﻧد از ھوﯾت، راﺑطﮫ دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت ﯾﺎ ﮐﻠﯾﺳﺎ و دوﻟت، ﻣﺷﺎرﮐت، و ﺗوزﯾﻊ. ﻣﺳﺋﻠﮫ ھوﯾت ﭘﯾش از ھر ﭼﯾز ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﺗﻌرﯾف ھوﯾت ﯾﮏ ﻣﻠت ﺑﻌﻧوان واﺣدی ﻣﺳﺗﻘل اﺳت ﮐﮫ در اروﭘﺎ ﺑﺎ ﺟداﺋﯽ ﺗدرﯾﺟﯽ ﮐﺷورھﺎ از ﻗﻠﻣرو ﺣﮑوﻣت ﭘﺎپ ﺷﮑل ﮔرﻓت. راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳﯾﺎﺳت ﻣرﺑوط ﺑﮫ اﯾن ﻣﯽ ﺷود ﮐﮫ آﯾﺎ دﯾ ن از ﺳﯾﺎﺳت ﺟدا ﻣﯽ ﮔردد ﯾﺎ ﻧوﻋﯽ ﺣﮑوﻣت ﻣ ذھﺑﯽ ﺑرﻗرار ﻣﯽ ﮔردد. ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﻣردم د ر ﺗﺻﻣﯾم ﮔﯾری ﺳﯾﺎﺳﯽ اﺳت ﮐﮫ آﯾﺎ ﻧظﺎم دﻣﮑراﺳﯽ و ﯾﺎ اﺳﺗﺑدادی ﮐداﻣﯾﮏ ﺑر ﻗرار ﻣﯽ ﮔردد. و ﺑﺎﻻﺧره ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ ﺑﮫ ﺣﻘوق اﻗﺗﺻﺎدی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻣردم ﻣرﺑوط ﻣﯽ ﮐردد ﮐﮫ آﯾﺎ ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری ﻋﻧﺎن ﮔﺳﯾﺧﺗﮫ، ﮐﻣوﻧﯾزم و ﯾﺎ دوﻟت رﻓﺎھﯽ در ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺑرﻗرار ﺑﺷود . ﻧظرﯾﮫ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑر ﺗﻔﺎوت ﺑﻧﯾﺎدی ﺗﺟرﺑﮫ اﯾران در ﻣﻘﺎﺑل ﺗﺟرﺑﮫ ﮐﺷورھﺎی اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺗﮑﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻧد. در اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﻣﻌﻣوﻻً اﯾن ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺗرﺗﯾب زﻣﺎﻧﯽ و ﺑﮫ ﺗﻧﮭﺎﺋﯽ ظﺎھر ﻣﯽ ﮔردﻧد و در ﻧﺗﯾﺟ ﮫ ﯾﮏ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣوﻗﻌﯽ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد ﮐﮫ ﻗﺑﻼً ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻗﺑﻠﯽ در ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣطرح ﺷده و ﺣل ﺷده اﺳت و ﺑﮭﻣﯾن دﻟﯾل ﺣل ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺟدﯾد آﺳﺎن ﻣﯽ ﮔردد. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ ﮐﻠﯾﺳﺎ و دوﻟت زﻣﺎﻧﯽ ظﺎھر ﻣﯽ ﮔردد ﮐﮫ ھﻧوز ﻣﺳﺋﻠﮫ ای ﺑﻧﺎم ﻣﺳﺋﻠﮫ دﻣﮑراﺳﯽ و ﯾﺎ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﺎرﮔری در اروﭘﺎ ﻣط رح ﻧﺷده اﺳت. ﺑﻧﺎﺑر اﯾن در ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم اﯾن ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺑﺗﻧﮭﺎﺋﯽ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد و ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻣوﻓﻖ ﺗوﺳط ﻧﮭﺿت اﺻﻼح ﻣذھﺑﯽ ﻟوﺗر ﺑﮫ ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎ ﺳت ﻣﻧﺟر ﻣﯽ ﮔردد ﺑطوری ﮐﮫ ﺣﺗﯽ ﮐﺷو رھﺎی ﮐﺎﺗوﻟﯾﮏ ﻧﯾز در ﻋﻣل در ھﻣﯾن ﺟﮭت ﺣرﮐ ت ﻣﯽ ﮐﻧﻧد. اﻣﺎ دو ﻗرن ﺑﻌد از ﺣل ﻣوﻓﻖ ﻣﺳﺋﻠﮫ دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت اﺳ ت ﮐﮫ ﺗﺎزه ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﻣﻌطوف ﺑﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﺳﯾﺎﺳﯽ و دﻣﮑراﺳﯽ در ﻏرب ﻣطرح ﻣﯽ ﺷوﻧد و اﯾن ھم در زﻣﺎﻧﯽ ﺻورت ﻣﯽ ﮔﯾرد ﮐﮫ ھﻧوز ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﺎرﮔری و اﺗﺣﺎدﯾﮫ ھﺎی ﺻﻧﻔﯽ اھﻣﯾﺗﯽ ﻧدارﻧد. ﺑر ﻋﮑس در ﻗرن ﻧوزدھم و ﺑﯾﺳﺗم اﺳت ﮐﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردد و آﻧﮭم در ﭼﺎرﭼوﺑ ﯽ ﮐﮫ ھم ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺣﮑوﻣت و ھم ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣ ﺷﺎرﮐت اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و دﻣﮑراﺳﯽ در اﯾن ﮐ ﺷورھﺎ ﺣل ﺷده اﺳت و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑﮕوﻧﮫ ای ﺻﻠﺢ آﻣﯾر اﮐ ﺛر اﯾن ﮐﺷورھﺎ در ﺟﮭت ﻧظﺎﻣﯽ رﻓﺎه - ﻣﺣور ﺣرﮐت ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾ ﻧد. اﻣﺎ وﺿﻌﯾت اﯾران درﺳت ﻋﮑس ﺗﺟرﺑﮫ اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ اﺳت. وﯾژﮔﯽ ﺧﺎص اﯾران در اﯾﻧﺳت ﮐﮫ در اﯾران ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻋﻣده اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ھﻣزﻣﺎن ﺑﺎ ﯾﮑدﯾﮕر ﺑظﮭور آﻣده اﻧد و ھﻧوز ھﯾﭼﯾﮏ از آﻧﮭﺎ ﺣل ﻧﺷده اﻧد. ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم اﯾران ﺷﺎھد ظﮭور ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل در آن واﺣد اﺳت ﮐﮫ ھﻣﮫ ﺑﺎ ھم و ﻧﮫ در ﻓواﺻل زﻣﺎﻧﯽ ﺑر ﺻﺣﻧﮫ ﺟﺎﻣﻌﮫ اﯾران ھﺟوم ﻣﯽ آورﻧد. از ھﻣﮫ ﻣﮭﻣﺗر و ﺑﻧﯾﺎدی ﺗر اﯾﻧﺳت ﮐﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳ ﯾﺎﺳت ھرﮔز در اﯾران ﻧوﯾن ﺣل ﻧﺷده اﺳت و ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل ھﻣواره ﺑﺎ دﯾﮕر ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ آ ﻣ ﯾﺧﺗﮫ ﺷده و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻣﺧدوش و ﻣﻣﺳوخ ﻣﯽ ﮔردﻧد و ﺣل ھﯾﭼﯾﮏ ﺑر طﺑﻖ ﻣﻧطﻖ آن ﻣﺳﺋﻠﮫ اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﻧﯾﺳت. ﻣﻧﺎﺑﻊ ﻣﺣدود ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻧﯾز در ﺑرﺧورد ﺑﺎ ھﻣﮫ اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﭘراﮐﻧده ﻣﯽ ﺷود و ﺣل ﻣﺳﺎﺋل دﺷوار ﻣﯽ ﮔردد. ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل اﺳت ﮐﮫ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼﺣﯽ در اﯾران ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﺎ ﺷﮑﺳت روﺑرو ﻣﯽ ﮔردﻧد ﭼرا ﮐﮫ ھﻧوز اﺑﺗداﺋﯽ ﺗ رﯾن ﻣ ﺳﺋﻠﮫ ﻧظﺎم اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻣدرن ﯾﻌﻧﯽ ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳﯾت ﺣل ﻧﺷده اﺳت. ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﮭﻣﯾن ﺧﺎطر ﻗرﻧﯽ اﺳت ﮐﮫ در آن ﻣﺑﺎرزه ﺑرای دﻣﮑراﺳﯽ ﺑﮫ ﻣﺑﺎرزه ﺑر ای ﺗﺣﮑم آﺧوﻧدھﺎ ﻣﻧﺣط ﻣﯽ ﮔردد و ﺷﻌﺎر ﺟﻣﮭورﯾ ،ت ﺷﻌﺎر وﻻﯾت ﻓﻘﯾﮫ ﻣﯽ ﺷود. ھردوی اﯾن ﻣﺳﺎﺋل ﻧﯾز ﺑﺎ ﻣﺳﺋﻠﮫ ﺗوزﯾﻊ و ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﮐﻣوﻧﯾﺳﺗﯽ ﻣﺧﻠوط ﻣﯽ ﮔردد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ اﻓرادی ﻣﺎﻧﻧد ﺷرﯾﻌﺗﯽ و ﻣﺟﺎھدان ﺧﻠﻖ از اﺳﻼم ﺑﻌﻧوان آﺋﯾن ﮐﻣوﻧﯾزم ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾﻧد. اﻣﺎ ﮐﺟﺎ ﺑودﻧد اﻧدﯾﺷﻣﻧداﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗواﻧﺳﺗﻧد ﺳﺗﯾز ﻣطﻠﻖ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّ ﺳﺎﻻری را ﺑﺎ دﻣﮑراﺳﯽ و آزادی درﯾﺎﺑﻧد؟ ھم روﺷﻧﻔﮑر اﺳﻼﻣﯽ و ھم ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﮭﺎ ﻓﻌﺎﻻﻧﮫ ﺑﮫ ﭘﯾروزی ﻓرھﻧﮓ ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ ﮐﻣﮏ ﮐردﻧد و در ھﻣﮭﻣﮫ اﻏﺗﺷﺎش ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ اﻧدﯾﺷﮫ ای ﻣﻐﺷوش و ﺧﯾﺎﻟﯽ را ﺑﮫ ارﻣﻐﺎن آوردﻧد. ﺑدﺗر از آن اﯾﻧﺳت ﮐﮫ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣدرن اﯾران ﺗﻧﮭﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻧﯾﺳت ﺑﻠﮑﮫ در واﻗﻊ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ در ﭼﺎرﭼوب ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎدرﺳت و ارﺗﺟﺎﻋﯽ ﺑﮫ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن ﺑﺎ ﺳﯾ ﺎﺳ ت ھم ﺑوده اﺳت و ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل از ﻗرن ﺷﺎﻧزدھم ﺗﺎ ھﻣﯾن اواﺧر ﻗدرت و ﭼﯾرﮔﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ ﭘﯾوﺳﺗﮫ رو ﺑ ﮫ اﻓزاﯾش ﺑوده اﺳت. درﺳت در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ در اروﭘﺎی ﻏرﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﮭﺿت ﻣذھب ﭘروﺗﺳﺗﺎن در ﺟﮭت ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﺣرﮐت ﮐرد و اﯾن ﺟداﺋﯽ ﺑﺗدرﯾﺞ ﻣﺑﻧﺎﺋﯽ ﺑرای ظﮭور ﻓرھﻧﮓ آزادی وﺟدان و ﺑراﺑری ﺣﻘوق ﻣردم ﮔردﯾد ﮐﮫ آﻧﮭم زﻣﯾﻧﮫ را ﺑرای ﺣل ﻣﻧﺎﺳب دو ﻣﺳﺋﻠﮫ ﻣﺷﺎرﮐت و ﺗوزﯾﻊ ﻓراھم ﮐرد در ﮐﺷور اﯾران ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﺎ ﮫ ﯾ ﺗﮑ ﺑر ﯾﮑﯽ ﺑودن دﯾن و دوﻟت در ﺣﮑ وﻣت ﺻﻔوﯾﮫ ﻗدم ﺑﮫ ﻋﺻر ﺟدﯾد ﻣﯽ ﮔذارﻧد. ﺣﮑوﻣت ﺻﻔوﯾﮫ ﺣﮑوﻣﺗﯽ دﯾﻧﯽ ﺑود اﻣﺎ اﯾن ﺣﮑوﻣت دﯾﻧﯽ از ﻧوع ﺣﮑوﻣت ﻣرﺷد طرﯾﻘت ﺑود و ﻧﮫ ﺣﮑوﻣت دﯾﻧﯽ آﺧوﻧدی. ﺷﺎه اﺳﻣﺎﻋﯾل ﺟوان ﺑ ر اﯾن ﺑﻧﯾﺎن ﮐﮫ رھﺑر ﻣذھﺑﯽ اﺳت ﺧود را ﺑﻌﻧوان ﺗﻧﮭﺎ Rokkan, Stein, 'Dimensions of State Formation and Nation-Building: A Possible Paradigm for Research Variation within Europe', in Tilly. C., ed. The Formation of National States in Europe. Princeton: Princeton University Press, 1975. 3 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ Trotsky, Leon, The History of the Russian Revolution. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1957.

رھﺑر ﻣﺷروع ﺣﮑوﻣت ﻗﻠﻣداد ﮐرد و ﭘﯾروان او او را ﻧﻣﺎﯾﻧده ﻣطﻠﻖ ﺧدا و ﺳﺧﻧﮕو و ﻓرﺳﺗﺎده اﻣﺎم ﻏﺎﺋب ﻣﯽ داﻧﺳﺗﻧد. ﺻﻔوﯾﮫ ﺑﺎ ﺗﺣﻣﯾل ﻣذھب ﺷﯾﻌﮫ ﺑﻌﻧوان دﯾن رﺳﻣﯽ اﯾران ﺧود را از ﺣﮑوﻣﺗﮭﺎی ﻣﺳﻠﻣﺎن ﺳﻧﯽ ﺟدا ﮐرده، دﻋوی ﺧﻼﻓت اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺛﻣﺎﻧﯾﺎن را د وطر ﻣ ، ﺳﺎﺧﺗﮫ ﺧود را در ﻣﻘﺎﺑل اﻣ ﭘراطوری اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺛﻣﺎﻧﯽ ﻗرار داده و وﺣدت اﺳﻼم را ﻧﺎﺑود ﮐردﻧد. ﺑﺎ اﯾﻧﮑﮫ در اﺑﺗدا ﺷﺎه ﺻﻔوی ﻧﻣﺎﯾﻧده اﻣﺎم ﻏﺎﺋب ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷد اﻣﺎ ﺻﻔوﯾﮫ ﺑرای ﮔﺳﺗرش ﺗﺷﯾﻊ ﻣﯾﺎن اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﮫ آوردن ﻋﻠﻣﺎی ﺷﯾﻌﮫ از ﺧﺎرج اﯾران و دادن اﻣﺗﯾﺎزات ﻓراوا ن ﺑﮫ آﻧﺎن ﭘرداﺧﺗﻧد و ﺑزودی رھﺑری و اﻗﺗدار دﯾﻧﯽ ﺷﺎه ﮐﺎھش ﯾﺎﻓﺗﮫ و در آﺧوﻧدھﺎ ﻣﺗﻣرﮐز ﺷد. ﺑﺎ ﭼﯾرﮔﯽ ﮐﺎﻣل آﺧوﻧدھﺎ ﺑر ﺳﻠطﺎن ﺣﺳﯾن و ﺳﯾﺎﺳﺗﮭﺎی ﺧﺷن و ﻧﺎﺑردﺑﺎر ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ﺳﻧﯾﺎن اﻓﻐﺎﻧﺳﺎان ﺷﺎﻟوده ﺳﻘوط ﺻﻔوﯾﮫ ﭘﯽ رﯾزی ﺷد . ﭘس از اﻏﺗﺷﺎش و ﺟﻧﮕﮭﺎی داﺧﻠﯽ در ﻗرن ، ھﺟدھم ﺳﻠﺳﻠﮫ ﻗﺎﺟﺎر در ﻗرن ﻧوزدھم ﺑ ﮫ ﺳﻠطﻧت رﺳﯾد اﻣﺎ اﯾن ﺑﺎر ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر از ھر ﻧوع رھﺑری دﯾﻧﯽ ﻋﺎری ﺷده و ﻣﺷروﻋﯾت ﺧوﯾش ﻣدﯾون را ﻋﻠﻣﺎی ﺷﯾﻌﮫ ﺑود. در اﯾن ﻣﯾﺎن ﻗدرت دﯾﻧﯽ، اﻗﺗﺻﺎدی، ﻓرھﻧﮕﯽ، اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ آﺧوﻧدھﺎ در طول ﻗرن ﻧوزدھم ﭘﯾوﺳﺗﮫ رو ﺑﮫ اﻓزاﯾش ﺑود و زﻣزﻣﮫ ﻏﺎﺻب ﺑودن ﺷﺎھﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺗﻌرﯾف آ ﺧوﻧدھﺎ ﺑﻌﻧوان ﻧﻣﺎﯾﻧده اﻣﺎم ﻏﺎﺋب در ﭘﮭﻧﮫ دﯾﻧﯽ و ﺣﺗﯽ ﻏﯾر دﯾﻧﯽ ﺷدت ﯾﺎﻓت. ﺳراﻧﺟﺎم در ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﭘس از آﻧﮑﮫ روﺷﻧﻔﮑران دﯾﻧﯽ و ﻏﯾر دﯾﻧﯽ از ﻣﺑﺎرز ﺑودن و ﻣﺗرﻗﯽ ﺑودن آﺧوﻧدھﺎ در ﻣﻘﺎﺑل اﺳﺗﺑداد ﻣﺣﻣد رﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﮭﻠوی ﺳﺧن ﮔﻔﺗﻧد و آﺧوﻧدھﺎ ﺑﻌﻧوان ﻧﻣﺎﯾﻧده دﻣﮑراﺳﯽ و آزا دی و ﺣﻘوق ﺑﺷر ﻗﻠﻣدادﺷدﻧد ، ﻣردم اﯾران ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗوده ای و ﺑﺎ اﺷﺗﯾﺎﻗﯽ وﺻف ﻧﺎﮐردﻧﯽ ﻗدرت ﺳﯾﺎﺳﯽ را ﺑﮫ ﻣﻼّھﺎ ﺳﭘردﻧد. ﺗﺎرﯾﺦ اﯾران ﻣدرن ﺣرﮐﺗﯽ از ﺗﺋوﮐراﺳﯽ ﺻوﻓ ﯾﺎﻧﮫ ﺳﻠطﻧﺗﯽ ﺑطرف ﺗﺋوﮐراﺳﯽ آﺧوﻧد - ﻣﺣور ﺑوده اﺳت. ﻣﯽ ﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ روﯾﮑرد ﻣﺗﻣﺎﯾل ﺑﮫ ﯾﮑﯽ ﺑودن دﯾن و ﺳﯾﺎﺳت ﻋﺎﻣل اﺻﻠ ﯽ واژﮔوﻧﯽ و ﻣﺳﺦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮫ ﻣﺳﺎﺋﻠﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﻣﺷﺎرﮐت و ﺗوزﯾﻊ ﺑوده اﺳت. ﻏﻠﺑﮫ اﺻوﻟﯾون ﺑر اﺧﺑﺎرﯾون در ﻓﻘﮫ ﺷﯾﻌﮫ ﯾﮑﯽ از ﺑزرﮔﺗرﯾن ﻣﺑﺎﻧﯽ ﭼﯾرﮔﯽ ﻓرھﻧﮓ و ﺳﯾﺎﺳت ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ در اﯾران ﻗرن ﻧوزدھم و ﺑﯾﺳﺗم ﺑوده اﺳت. ﺑرﺧﯽ ﺗﺻور ﻣﯽ ﮐﻧﻧد ﮐﮫ ﭼون ﻣﮑﺗب اﺻوﻟﯽ از ﮐﺎر ﺑرد ﺧرد در اﺳﺗﻧ ﺗﺎج اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔ وﯾد ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﭼﯾرﮔﯽ آﺧوﻧدھﺎی اﺻوﻟﯽ ﺑر ا ﺧ ﺑﺎری ﺑﻣﻌﻧﺎی ﺣرﮐت در ﺟﮭت ﺧرد ورزی و ﺧرد ﮔراﺋﯽ ﺑوده اﺳت. ﭼﻧﯾن ﺗﺻور ﻣﺗداوﻟﯽ ﺑﮑﻠﯽ ﻧﺎدرﺳت ﺑوده و واﻗﻌﯾت را ﮐﺎﻣﻼً واژﮔون ﻣﯽ ﮐﻧد. در واﻗﻊ ﺧردﮔراﺋﯽ اﺻوﻟﯾون ﻧﻔﯽ ﻣطﻠﻖ ﺧرد ﮔراﺋﯽ اﺳت و ﺑزرﮔﺗرﯾن ﻣﺎﻧﻊ ﺑرای اﻣﮑﺎن ظﮭور دﻣﮑراﺳﯽ و اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری و ﺑراﺑری در اﯾران ﺑوده و ﻣﯽ ﺑﺎﺷد. ﺑ ر ﺧﻼف ﻏرب ﮐﮫ ظﮭور ﺧردﮔراﺋﯽ در آ ن ﺑﮫ اﯾن ﻣﻌﻧﺎ ﺑود ﮐﮫ ھﻣﮫ آدﻣﯾﺎن ﺑطور ﻣﺳﺎوی دارای ﺧرد ھﺳﺗﻧد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ھﻣﮫ ﺑراﺑرﻧد و ﺑﺎﯾد ھﻣﮕﯽ ﺣﻘوق ﺑراﺑر داﺷﺗﮫ و در ﺗﺻﻣﯾم ﮔﯾری ﺳﯾﺎﺳﯽ و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﻣﺷﺎرﮐت ﻧﻣﺎﯾ ﻧد، ﺧردﮔراﺋﯽ اﺻوﻟﯾون ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﻧﻔﯽ ﻣطﻠﻖ ﺧرد و اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﺑرای ﺗوده ﺷﯾﻌﯾﺎن و ﺑر ﻋﮑس اﻧﺣﺻﺎر آن در ﻣﯾﺎن آﺧوﻧدھﺎ ﺑود. ﺑﮭﻣﯾن ﺧﺎطر ارﻣﻐﺎن ﺧردﮔراﺋﯽ اﺻوﻟﯽ ﺑرای اﯾراﻧﯾﺎن ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و اﺳﺎرت ﻓﮑری ﺗوده ﻣردم ﺑﻌﻧوان ﻣﺷﺗﯽ ﮐودک و ﺟﺎﻧور و ﺳﻔﯾﮫ ﺑوده اﺳت. ﺑﺎ دﺧﺎﻟت ﻓﻘﮫ ﮔﺳﺗرده اﯾن آﺧوﻧدھﺎ در ﻣورد ﺟزﺋﯾﺎت ﺧﺻوﺻﯽ زﻧدﮔﯽ ﻣردم ، ﺗوده اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﮫ ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم ﺧو ﮔرﻓﺗﻧد و اﻣﺗﻧﺎع از اﺳﻘﻼل ﻓﮑری را ﻓﺿﯾﻠت ﺷﻣردﻧد . در ﭼﻧﯾن ﻓرھﻧﮕﯽ ﻧﮫ ﺑراﺑری و ﻧﮫ دﻣﮑراﺳﯽ و ﻧﮫ آزادی دﯾﻧﯽ و ﻣدﻧﯽ و ﻧﮫ ﺧردﮔراﺋﯽ و ﻧﮫ ﺣﻘو ق ﺑﺷر ا ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑرای رﺷد ﻧدارد. ﭘس ﭘﯾش از ھر ﭼﯾز ﻻزﻣﮫ رﺷد و ﺗوﺳﻌﮫ اﯾران ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻓرھﻧﮕﯽ و ﻧﮫ ﺳﯾﺎﺳﯽ اﺳت اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﮫ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼّﮔراﺋﯽ ﯾﻌﻧﯽ واﺑﺳﺗﮕﯽ ﻓﮑری ﺑﮫ آﺧوﻧدھﺎ و اﺣﺗراز از اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری را در ھم ﺷﮑﻧد. ﺑﮫ ﻋﺑﺎرت دﯾﮕر ﺗﺎ ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن و ﺣﮑوﻣت در اﯾران و در ﻓرھﻧﮓ ﻣر دم ﺣل ﻧﺷود ھﯾﭼﮕوﻧﮫ ﻧﮭﺿت اﺻﻼح و ﻋﻣران راﺳﺗﯾن در اﯾران اﻣﮑﺎن ﭘذﯾر ﻧﯾﺳت. ﻧﻘش وﯾراﻧﮕر ﻣﻔﺎھﯾم ﻣطﻠﻖ زده و ﺧﯾﺎﻟﯽ ھم در ﻗرن ﻧوزدھم و ھم در ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﺳﯾﺎری از ﻣردم و روﺷﻧﻔﮑران ﺗﻌﺎرﯾف و ﺗﺻﺎوﯾری واژﮔون، ﺗﻘﻠﯾل ﮔرا و ﺧﯾﺎﻟﯽ از ﻣﻔﺎھﯾﻣﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﻏرب، دﯾن، اﺳﻼم و اﯾران ﺑﭘﺎ ﮐردﻧد و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران را در ﭘرﺳﺗش اﯾن ﺑﺗﮭﺎی ﺧﯾﺎﻟﯽ ﻗرﺑﺎﻧﯽ ﻧﻣودﻧد. ﺑ ﺳﯾﺎری از اﯾن ﺗﺻوﯾر ﭘردازﯾﮭﺎ ﯾﺎ از ﻧوع ﺗﺟدد ﺳﺗﯾزی ﺑود و ﯾﺎ از ﻧوع ﺗدﯾن ﺳﺗﯾزی. ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم ﭼﮫ در ﻗرن ﻧوزدھم و ﭼﮫ در دو دھﮫ 1960 و 1970 ﻣﯾﻼدی ﺑﮫ ﺷﮑﻠﮭﺎی ﮔوﻧﺎﮔون ﺗﺟدد ﺳﺗﯾز ﺑود. در ﻗرن ﺑﯾﺳﺗم در ﺑﺳﯾﺎری ﻣواﻗﻊ ﺑرﺧﯽ ﻧوﯾﺳﻧدﮔﺎن ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳت ھم ھﻣﺎﻧﻧد ﻓرھﻧﮓ ﻣﺗﻌﺻﺑﺎن دﯾﻧﯽ ﺑﮫ ﺗﺟددﺳﺗﯾزی ﭘرداﺧﺗﻧد. در اﻧدﯾﺷﮫ اﯾن اﻓراد ﻏرب ﺑﮫ ﯾﮏ ﻋﺎﻣل ﺗﻘﻠﯾل ﻣﯽ ﯾﺎﺑد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻏرب ﭘدﯾداری زﺷت و ﭘﻠﯾد ﻣﯽ ﮔردد. آﺧوﻧدھﺎی ﻗرن ﻧوزدھم ﺑﯾﺷﺗر ﺑر اﺳﺎس ﻣﻘوﻻﺗ ﯽ ﺳﻧﺗﯽ ﻏرب را ﺑﻼد ﮐﻔر ﯾﮫ داﻧﺳﺗﮫ و ھر ﮔوﻧﮫ ﺷﺑﺎھت ﺑﺎ ﻏرب را ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﮐﻔر و ﺟﮭﺎﻟت ﻗﻠﻣداد ﮐردﻧد. اﻣﺎ در ﻓرن ﺑﯾﺳﺗم ﺑﺗدرﯾﺞ ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﮔرا ﻏرب را ﯾﺎ ﺑﮫ اﺳ ﺗﻌﻣﺎر ﺗﻘﻠﯾل داد و ﯾﺎ ﺑﮫ ھﯾﭻ ﮔراﺋﯽ. ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﮭ ﺎ ھم ﻏرب را اﺳﺎﺳﺎً ﺑﮫ ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری و ﺳرﻣﺎﯾﮫ داری را ھم ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻌﻧوان اﺳﺗﻌﻣﺎر و اﻣﭘرﯾﺎﻟﯾﺳم ﺗﻘﻠﯾل و ﻣﻧﺣط ﺳﺎﺧﺗﻧد. در اﯾن ﻣﯾﺎن ﺑرﺧﯽ از روﺷﻧﻔﮑران دﯾﻧﯽ از ﻗﺑﯾل ﻓردﯾد ھم ﻏرب را ﺑﮫ ھﯾﭻ ﮔراﺋﯽ ﮐﺎھش دادﻧد. ﻣﮭﻣﺗرﯾن و ﻧﺎﻓذﺗرﯾن اﯾن ﺗﻘﻠﯾ ل ﮔراﺋﯽ ﮐﺗﺎب ﻏرب زدﮔﯽ آل اﺣﻣد ﺑود ﮐﮫ در آن ﺗﻘﻠﯾل ﻏرب ﺑﮫ اﺳﺗﻌﻣﺎر و ﺗﺟﻠﯾل آﺧوﻧدھﺎ و ﻣﺎرﮐﺳﯾزم ﺑﻌﻧوان راه ﭼﯾرﮔﯽ ﺑر ﺑﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﻏرب زدﮔﯽ و روش دﺳﺗﯾﺎﺑﯽ ﺑﮫ اﯾران اﺻﯾل و راﺳﺗﯾن ﻣطرح ﺷد. اﻣﺎ اﯾﻧﮕوﻧﮫ اﻓﮑﺎر ﮐﮫ ﺑﻌﻧوان ﻧﻔﯽ ﻏرب زدﮔﯽ ﺷﯾوع ﻋﺎم ﯾﺎﻓت ﻧﮫ ﺗﻧﮭ ﺎ از ﻏرب و ﺗﺟدد ﺗﺻوﯾری ﻧﺎدرﺳت داﺷت ﺑﻠﮑﮫ ﺧود ﺑزرﮔﺗرﯾن ﺷﮑل ﻏرب زدﮔﯽ ﺑود. ﺑﻌوان ﻣﺛﺎل ﻓردﯾد و ﻣﺎﻧﻧد ھﺎﯾش اﯾران و اﺳﻼم راﺳﺗﯾن را ﺑﮫ ﻣﮑﺗب ھﺎﯾدﮔر ﺗﻘﻠﯾل دادﻧد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺷرﯾﻌﺗﯽ و ھﻣﺎﻧﻧدش اﺳﻼم را ﺑﮫ ﻣﺎرﮐﺳﯾزم ﮐﺎھش دادﻧد. 4 اﻣﺎ اﯾﻧﮑﮫ ﻧطرﯾﮫ ھﺎﯾدﮔر

4 ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ

و ﻣﺎرﮐس ﻏرﺑﯽ ﺗرﯾن ﻧظرﯾﮫ و ﻓرھﻧﮓ اﺳت ﺑﮫ ذھن ھﯾﭼﯾﮏ از اﯾن اﻓراد در ﻧﯾﺎﻣد. روﺷﻧﻔﮑری ﺳﯾﺎﺳﯽ اﯾران در دھﻣﮫ 1960 و 1970 ﺑﮫ اﺳم ﻣﺑﺎرزه ﺑﺎ ﻏرب زدﮔﯽ ، ﺳرﺳﭘردﮔﯽ ﮐﺎﻣل ﺑﮫ ﻏرﺑزدﮔﯽ ﺑود.

اﮔر ﭼﮫ ﻣﻌدودی از ﻧوﯾﺳﻧدﮔﺎن ﻓرن ﻧوزدھم اﯾران ﻏرب ﺳﺗﯾز و ﺗﺟددﺳﺗﯾز ﻧﺑودﻧد و ﻏرب را ﻣرﮐز ﺗﻣدن راﺳﺗﯾن داﻧﺳﺗﮫ و از ﻟزوم اﻗﺗﺑﺎس از ﻏرب ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔﻔﺗﻧد اﻣﺎ اﯾن اﻓراد ھم از ﺟواﻧب ﻣﻧﻔﯽ ﻏرب ﻣﺎﻧﻧد ﭘرﺧﺎﺷﮕری، اﺳﺗﻌﻣﺎر و ﻣﯾﯾﻠﯾﺗﺎ رﯾﺳم آن ﻏﻔﻠت ﻣﯽ ﮐردﻧد. ﻣﺛﻼً آﺧوﻧد زاده اﮔر ﭼﮫ ﺑﮫ ﺟواﻧب ﻣﮭﻣﯽ از ﻏرب ﺗوﺟﮫ ﻧﻣود وﻟﯽ ﺗﺻوﯾری ﻣطﻠﻖ ﮔ را و اﻏراق آﻣﯾز از ﻓﺿﯾﻠﺗﮭﺎی ﻏرب داﺷت و ﺗﺟدد راﺳﺗﯾن را ﺑﺎ ﺗﺟدد ﻏرﺑﯽ ﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﮔرﻓت و در ﺑرﺧﯽ ﻣوارد ﻧﯾز ﺗﺟدد را در ﺳﺎﯾﮫ ﻣﻘوﻻﺗﯽ ﺑﯽ اھﻣﯾت ﻣﺎﻧﻧد اﺻﻼح ﺧط و اﻟﻔﺑﺎ ﺟﺳﺗﺟو ﻣﯽ ﮐرد. اﻣﺎ اﺷﮑﺎل اﺻﻠﯽ اﻧدﯾﺷﮫ اﻓرادی ﻣﺎﻧﻧد آﺧوﻧد زاده در ﺗدﯾن ﺳﺗﯾزی آﻧﺎن ﺑود. ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی آﺧوﻧد ز اده ﻣﺗﺎﺳﻔﺎﻧﮫ ﻧﺗواﻧﺳت ﻣﯾﺎن ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم از ﯾﮏ طرف و اﺳﻼم و دﯾن ﺑطور ﮐﻠﯽ ﺗﻔﮑﯾﮏ ﻗﺎﺋل ﺷود و در ﻧﺗﯾﺟﮫ اﮔر ﭼﮫ ﺑﺳﯾﺎری از اﻋﺗراﺿﺎت او ﺑدرﺳﺗﯽ ﺑر ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب وارد اﺳت اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﯾل ﮔراﺋﯽ ﺗدﯾن ﺳﺗﯾز ﺧود از ﺑررﺳﯽ ﻋﻠﻣﯽ ﺑﮫ ﺑررﺳﯽ ﺧﯾﺎﻟﯽ ﺳﻘوط ﻣﯽ ﮐرد. ﺑﺎ ﺗﻌرﯾف دﯾن ا ز ﺟﻣﻠﮫ اﺳﻼم ﺑﻌﻧوان ﻋﺎ ﻣل اﺻﻠﯽ واﭘس ﮔراﺋﯽ آﺧوﻧد زاده در ﺳﺗﺎﯾش ﺧود از اﯾران ﭘﯾش از اﺳﻼم دﺳﺗﺧوش ﺗﻧﺎﻗض ﻣﯽ ﺷد ﭼرا ﮐﮫ ﺷﮑوه اﯾران ﺑﺎﺳﺗﺎن از ﺷﮑوه آﺋﯾﻧﮭﺎی ﺑﺎﺳﺗﺎﻧﯽ اﯾران ﺑوﯾژه آﺋﯾن زرﺗﺷت ﻧﺎﮔﺳﺳﺗﻧﯽ ﺑود. از آن ﮔذﺷﺗﮫ ﺗﺣﻠﯾل آﺧوﻧد زاده ﮐﮫ اﺳﻼم را ﻋﺎﻣل واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران ﻣ ﯽ دﯾد از اﯾن ﻧﮑﺗﮫ ﺗﺎرﯾﺧﯽ ﭼﺷﻣﮕﯾر ﻏﻔﻠت ﻣﯽ ﻧﻣود ﮐﮫ اﯾران اﺳﻼﻣﯽ در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻗرن ﻧﮭم ﺗﺎ دوازدھم ﻣ رﮐز ﺗﻣدﻧﯽ درﺧﺷﺎن و ﻣﻧﺑﻊ داﻧش و ﻓ ﻠﺳﻔﮫ در دﻧﯾﺎ ﺑود. اﻓرادی ﻣﺎﻧﻧد آﺧوﻧد زاده و ﺑﻌدآ ﺑﺳﯾﺎری از ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﮭ ﺎ در ﺳﺗﯾز و

ﻧﻔرت ﺧوﯾش از دﯾن ﺑﺟﺎﺋﯽ ﻣﯽ رﺳﻧد ﮐﮫ ﺷﺎﻟوده ﭘﯾﺷرﻓت ﻏرب ﯾﻌ ﻧﯽ آزادی دﯾﻧﯽ و ﺑردﺑﺎری ﻣذھﺑﯽ را از ﻣﯾﺎن ﺑر ﻣﯽ ﮐﻧ ﻧ د و ﺑﺟﺎی آزادی وﺟدان، ﻓرھﻧﮓ ﺳرﮐوب و اﺧﺗﻧﺎق را ﺑﮫ ﺑﺎر ﻣﯽ آور ﻧد. ھﻣ ﺎن ﻣﺎرﮐﺳﯾﺳﺗﯽ ﮐﮫ ﭘﯾش از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮫ ﺳﺗﺎﯾش آﺧوﻧد ھﺎ ﻣﯽ ﭘرداﺧت ﭼﮫ ﺑﺳﺎ ﮐﮫ اﻣروز ﺑﺎ دﯾدن ﻧﺗﺎﯾﺞ ﻓرھﻧﮓ و ﺳﯾﺎﺳت ﻣﻼّ ﺳﺎﻻری ﺑﮫ ﮐراﻧﮫ اﻓراطﯽ دﯾﮕر ﺳﻘوط ﮐرده و ﺑﺟﺎی آزادی ﻣذھﺑﯽ ﺳﮑ وﻻرﯾزم را در ﺗوھﯾن و ﺳرﮐوب ھر ﮔوﻧﮫ ﻣذھب ﺟﺳﺗﺟو ﻣﯽ ﮐﻧد. ﺑﺳﯾﺎری از اﻓراد ﻧﯾز در ﺗﺻور اﻓراطﯽ و ﻏرب ﭘرﺳت ﺧود از ﻋواﻣل ﺑﻧﯾﺎدی ﺗﻣدن ﻏرب ﻏﺎﻓ ل ﺑوده و ﺑر ﻋﮑس آﻧرا ﺑﺎ ظواھری ﭘوﺷﺎﻟﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﮐﺎﻻھﺎی ﻣﺻرﻓﯽ ﺗﺻوﯾر ﻣﯽ ﻧﻣودﻧد. اﻣﺎ واﻗﻌﯾت اﯾ ﻧﺳﺗﮑﮫ ﻏرب دارای ﺟواﻧب ﮔوﻧﺎﮔون ﺑوده و ھﺳت ﮐﮫ ﺑرﺧﯽ ﺑﺳﯾﺎر ﻣﺛﺑت و اﻧﺳﺎﻧﯽ ﺑوده و ﺑرای ﭘﯾﺷرﻓت ھر ﺟﺎﻣﻌﮫ ای ﺳو دﻣﻧد ﻣﯽ ﺑﺎﺷ د. از اﯾن ﻗﺑﯾل اﺳت ﺣ رﮐت در ﺟﮭت آزادی وﺟدان، ﺟداﺋﯽ ﮐﻠﯾﺳﺎ از ﺣﮑوﻣت، روﻧد ﺧردﮔراﺋﯽ در ﺟﺎﻣﻌﮫ، ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﻣﻌطوف ﺑﮫ دﻣﮑراﺳﯽ، ﺑراﺑ ری ﺣﻘوق زن و ﻣرد، ﻟﻐو ﺑ رده داری، ﮐﺎرﺑرد روش ﻋﻠﻣﯽ و ﭘﯾﺷرﻓت ﺗﮑﺗﯾﮑﯽ و ﺻﻧﻌﺗﯽ. اﻣﺎ در ﻋﯾن ﺣﺎل ﻏرب دارای ﺟواﻧب ﻣﻧﻔﯽ ﺑﺳﯾﺎری ﻧﯾ ز ﺑوده و ھﺳت و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑﺎﯾد ﻣﯾﺎن ﺗﺟدد راﺳﺗﯾن و ﺗﺟدد ﻏرﺑﯽ ﺗﻔﮑﯾﮏ ﮐرد. در اﯾن ﻣﯾﺎن ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷدن ﻣﺳﺎﺑﻘﺎت ﺗﺳﻠﯾﺣﺎﺗﯽ، ﺟﻧﮓ و اﺳﺗﻌﻣﺎر، ﭼﯾرﮔﯽ ﻓرھﻧﮕﯽ ﻣﺎدی ﮐﮫ ھر ﮔوﻧﮫ ﻣﺑﻧﺎﺋ ﯽ ﺑرای ﺣﻘﯾﻘت و ارزﺷﮭﺎ را در ھم ﻣﯽ ﺷﮑﻧد و اﺣﯾﺎﻧﺎً ﻧﺎﺑراﺑرﯾﮭﺎی اﻓراطﯽ اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ، ﺟﻠوه ھﺎﺋﯽ از ﻧژادﭘرﺳﺗﯽ، ﻣﺻرف ﮔراﺋﯽ و وﯾران ﺳﺎزی ﻣﺣﯾط زﯾﺳت از ﺟﻣﻠﮫ اﯾن ﺟواﻧب ﻣﻧﻔﯽ ﺑوده اﺳت. اﮐﻧون ﻣﯽ ﺗواﻧﯾم ﺑﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺗوﺟﮫ ﮐﻧﯾم و ﺑﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ اﯾن رﺳﺎﻟﮫ ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣد از زﻣﺎ ن ﺧود ﻓراﺗر رﻓﺗﮫ اﺳت. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ و راه ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران : ﭼﮭﺎر ﻻﯾﮫ ﮔﻔﺗﺎر رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﮐﮫ در ﺑﺎره اﺳﺑﺎب واﭘس ﮔراﺋﯽ و ﭘﯾﺷرﻓت و ﺗوﺳﻌﮫ اﯾران ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده دﺳت ﮐم از ﭼﮭﺎر ﻻﯾﮫ ﺑﺣث ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد. ﻻﯾﮫ ﻧﺧﺳت: ﺳﯾﺎﺳت اﺻﻼح ﺗوﺳط ﻣﺷﯾر اﻟدوﻟﮫ ﻻﯾﮫ ﻧﺧﺳت ﺑﮫ اﺻﻼﺣﺎت ﻣﯾرزا ﺣﺳﯾن ﺧﺎن ﻣﺷﯾر اﻟدوﻟﮫ در اﯾران ھﻣﺎن زﻣﺎن ﻣﻌطوف اﺳت. ﻧﺎﺻراﻟدﯾن ﺷﺎه در آﻏﺎز دھﮫ 1870 ﻣﯾﻼدی ﻣﺎﯾل ﺷد ﮐﮫ ﺑﮫ اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ در اﯾران اﻗدام ﻧﻣﺎﯾد و ﺑرای اﯾن ﻣﻧظور ﺳﻔﯾر اﯾران در اﺳﺗﺎﻧﺑول را ﮐﮫ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت و ﺗﻧظﯾﻣﺎت ﻋﺛﻣﺎﻧﯽ آﺷﻧﺎ ﺑود و ﺑﺎ اﺻﻼح طﻠﺑﯽ و ﺗﺟدد ھﻣدﻟﯽ داﺷت ﺑﮫ ﺗﮭران آورد و ﭘس از اﻧدﮐﯽ او را ﻧﺧﺳت وزﯾر ﻧﻣود ﺗﺎ ﺳﯾﺎﺳت اﺻﻼح را دﻧﺑﺎل ﻧﻣﺎﯾد. اﺻﻼﺣﺎت ﻣﯾرزا ﺣ ﺳﯾن ﺧﺎن ﺑﺎﻋث ﺷد ﮐﮫ ﻋﻠﻣﺎی ﻣرﺗﺟﻊ ﮐﮫ اﺻﻼح اﯾران را ﺑﺎ ﮐﻔر و از دﺳت دادن ﻗدرت ﺧوﯾش ﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﮔرﻓﺗﻧد ﻋﻠﯾﮫ ﺣﺳﯾن ﺧﺎن و ﺳﯾﺎﺳت اﺻﻼح ﻗﯾﺎم ﮐﻧﻧد و ﺷﺎه را ﻣﺟﺑور ﺑر ﻋزل او ﮐردﻧد. 5 ﮐﮫ ﺳﺎل ﻧﮕﺎرش رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ 1875 ﺳﺎل اﺳت ﺳﺎﻟﯽ اﺳت ﮐﮫ اﮔر ﭼﮫ ھﻧوز ﺣﺳﯾن ﺧﺎن در ﺳﻣﺗﮭﺎی دﯾﮕر ﺳﯾﺎﺳ ت اﺻﻼح را دﻧﺑﺎل ﻣﯽ ﻧﻣود اﻣﺎ ﻧﯾروھﺎی ارﺗﺟﺎع ﻣذھﺑﯽ ﻣوﻓﻖ ﺷده ﺑودﻧد ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾن اﺻﻼﺣﺎت ﭘﺎﯾﺎن دھﻧد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از اﯾﻧ ﮕوﻧﮫ اﺻﻼﺣﺎت ﺣﻣﺎﯾت ﮐرده و دﻻﺋل ﮔوﻧﺎﮔوﻧﯽ در ﻟزوم اﯾن اﺻﻼﺣﺎت ﻣطرح ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. در آﻏﺎز رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء از ﺳﯾﺎﺳت اﺻﻼح ﭘﺷﺗﯾﺑﺎﻧﯽ ﻧﻣوده از و و ﺟود ﭼﮭﺎر ﮔروه در اﯾران ﮐﮫ ﺑﮫ ﭼﮭﺎر ﺑﮭﺎﻧﮫ ﺑﺎ ھر ﻧوع اﺻﻼﺣﯽ دﺷﻣﻧﯽ ﻣﯽ ورزﻧد ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد. در ﺣﻘﯾﻘت رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﭘﺎﺳﺦ و طرد اﯾن ﭼﮭﺎر اﻋﺗراض ﺑر اﺻﻼح و ﺗﻣدن در Boroujerdi, Mehrzad, Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph of Nativism. Syracuse: Syracuse University Press, 1996. 5 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ Nashat, Guity, The Origin of Modern Reform in Iran. Urbana: University of Illinois Press, 1981.

اﯾران اﺳت. از ﻣﯾﺎن اﯾن ﭼﮭﺎر اﻋﺗراض از ھﻣﮫ ﻣﮭﻣﺗر اﻋﺗراض آﺧوﻧدھﺎﺳت )اﻋﺗراض دوم( ﮐﮫ ﺗﺟدد را در ﺳﺗﯾز ﺑﺎ اﺳﻼ م ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻧد و ﭘس از آن اﻋﺗراﺿﯽ اﺳت )اﻋﺗراض اول( ﮐﮫ ﺑرای ﺗوﺳﻌﮫ و ﻋﻣران ﻣﻔﮭوﻣﯽ ﻋﻣوﻣﯽ ﻗﺎﺋل ﻧﺑوده و ﺑﻧﺎﺑراﯾن راه ﺗﻣدن و ﺗﺟدد در اﯾران را ﺑﺎزﮔﺷت ﺑﮫ ﺳﻧت ﻣﯽ ﺷﻣﺎرد: ﺣ ﺎل ﭼون ﻣﺷﮭود اﺑﺻﺎر اوﻟﯽ اﻟﺑﺻﺎﺋر ﮔﺷﺗﮫ ﮐﮫ ذات ﺧﺳرواﻧﮫ ﺑﺻراﻓت طﺑﻊ اراده ﻓرﻣوده ﮐﮫ ﺗﺷﮑﯾل ﺣﮑوﻣت ٴﺳﯾس ﺑﻧﯾﺎن ﻋﺎدﻻﻧﮫ و ﺗﺎ ﺗرﻗّﯽ ﻋﻣوم ﺗﺑﻌﮫ ﻓرﻣﺎﯾد ﻟذا ﻧﯾّت ﺻﺎدﻗﮫ دﻻﻟت ﺑر اﯾن اذﮐﺎر ﻧﻣود . ٴ اﯾن ﻧﻌﻣت ﮐﮫ ﻓﯽ و ﻋﺟب در اﯾﻧﺳت ﺑﺟﺎی آﻧﮑﮫ ﮐل ﺑﺷﮑراﻧﮫ اﻟﺣﻘﯾﻘﮫ

ﺗوﻓﯾﻘﺎت ربّ اﻟﻌزّة اﺳت ﻗﯾﺎم ﻧﻣﺎﯾﻧد ... ﺑﺎﻟﻌﮑس ﺑﻌﺿﯽ ﻧﻔوس ﮐﮫ ﻋﻘول و اﻓﮑﺎرﺷﺎن ﺑﻌﻠل اﻏراض ذاﺗﯾّﮫ ﻣﺧﺗل و روﺷﻧﺎﺋﯽ ر أی و ﺗﺻوّراﺗﺷﺎن ﺑﻐﺑﺎر ﺧودﭘرﺳﺗﯽ و ظﻠﻣﺎت ﻣﻧﻔﻌت ﺷﺧﺻﯾّﮫ ﻣﺣﺟوب و ﻣﮑدّر ... ﻋﻠم ﻣﻐﺎﯾرت ﺑراﻓراﺧﺗﮫ و آﻏﺎز ﺷﮑﺎﯾت ﻧﻣوده اﻧد و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﺗﺎ ﺑﺣﺎل ﻣﺗﺷﮑّﯽ ﺑودﻧد ﮐﮫ ﭼرا ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻧﻔس ﻧﻔﯾس ﺧود در ﻓﮑر ﺧﯾر ﻋﻣوم و ﺑﺗﺣرّی راﺣت و آﺳﺎﯾش ﺟﻣﮭور ﻧﭘردازد ﺣﺎل ﮐﮫ ﺑﺎﯾن ھﻣّت ﮐﺑری ﻗﯾﺎم ﻓرﻣود ه اﻋﺗراض دﯾﮕر ﮐﻧﻧد . ٴ اﯾران و ﺑرﺧﯽ ﺑﯾﭼﺎرﮔﺎن ﻧﺎس را ﮐﮫ از ٴ ﻣﻣﺎﻟﮏ ﺑﻌﯾده اﺳت و ﻣﻧﺎﻓﯽ ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت ﺣﺎﻟﯾّﮫ و اطوار ﻗدﯾﻣﮫ ﺑﻌﺿﯽ ﮔوﯾﻧد ﮐﮫ اﯾن اﻓﮑﺎر ﺟدﯾده اﺳﺎس ﻣﺗﯾن دﯾن و ارﮐﺎن ﺷرع ﻣﺑﯾن ﺑﯽ ٴ اﻣﺗﯾﺎزﯾّﮫ ﻧدارﻧد ﺟﻣﻊ ﻧ ﺧﺑرﻧد و ﻗوّه ﻣوده ﮔوﯾﻧد ﮐﮫ اﯾن ﻗواﻧﯾن ﺑﻼد ﮐﻔرﯾّ ﮫ اﺳت و ﻣﻐﺎ ﯾر اﺻول ٴ ﺷرﻋﯾّﮫ و ﻣن ﺗﺷﺑّﮫ ﺑﻘوم ﻓﮭو ﻣﻧﮭم ﻗوﻣﯽ ﺑر آﻧﻧد ﮐﮫ ﺑﺎﯾد اﯾﻧﮕوﻧﮫ اﻣور اﺻﻼﺣﯾّﮫ را ﺑﺗﺄﻧّﯽ ﺷﯾﺋﺎً ﻓﺷﯾﺋﺎً اﺟرا ﻣرﻋﯾّﮫ ﻧﻣود ﺗﻌﺟﯾل ﺟﺎﯾز ﻧﮫ و ٴ ٴ ﺳﯾﺎﺳﯾّﮫ و ﻣﻌﺎرف ﻋﻣوﻣﯾّﮫ و ﻣدﻧﯾّت ﺗﺎﻣّﮫ ﺣزﺑﯽ ﺑر آﻧﻧد ﮐﮫ ﺑﺎﯾد ﺗﺷﺑّث ﺑوﺳﺎﯾﻠﯽ ﻧﻣود ﮐﮫ اھل اﯾران ﺧود اﯾﺟﺎد اﺻﻼﺣﺎت ﻻزﻣﮫ ﮐﺎﻣﻠﮫ . ﻧﻣﺎﯾﻧد ﻟزوم اﻗﺗﺑﺎس از ﺳﺎﯾر طواﯾف ﻧﮫ ﺑﺎری ھر ﮔروھﯽ ﺑﮭواﺋﯽ ﭘرواز ﻣﯾﻧﻣﺎﯾﻧد 6 ﻻﯾﮫ دوم: ﺗﻌرﯾف ﺗﻣدن و ﺗﺟدد ﺑﻌﻧوان ﻧﮭﺎدھﺎﺋﯽ ﮐﻠﯽ و ﺧردﮔرا ﻻﯾﮫ دوم ﺑﺣث در رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﮫ ﺗﻌرﯾف ﺗﺟدد و ﺗﻣدن ﻣﻌطوف اﺳت. ﭘرﺳش ﭼﺷﻣﮕﯾر در اﯾن ﺑﺣث اﯾﻧﺳت ﮐﮫ آﯾﺎ اﺻول ﺗﺟدد و ﭘﯾﺷرﻓت ﮏ ﯾ ﺟﺎﻣﻌﮫ اﺻوﻟﯽ ﻋﻣوﻣﯽ و ﮐﻠﯽ اﺳت ﯾﺎ آﻧﮑﮫ ﭘﯾﺷرﻓت و ﺗﻣدن ﻣﻔﮭوﻣﯽ ﻋﺎم ﻧﺑوده، از اﺻول ﯾﮑﺳﺎﻧﯽ ﺑرﺧوردار ﻧﺑوده و در

ھر ﺟﺎﻣﻌﮫ ای ﻣﻔﮭوم ﭘﯾﺷرﻓت و ﺗوﺳﻌﮫ ﻣﻔﮭوﻣﯽ ﺧﺻوﺻﯽ و ﻓرھﻧﮕﯽ ﺑوده و ﺑﺎ ﺗﻌرﯾف ﭘﯾﺷرﻓت در ﮐﺷورھﺎی دﯾﮕر ﺑﮑﻠﯽ ﺗﻔﺎوت دارد. در ﻗرن ﺑﯾﺳت و ﯾﮑم ﺑﺎ ﭼﯾرﮔﯽ ﻣﮑﺗب ﭘﺳﺎﻣدرن و ﻧ ﺳﺑﯾت ﮔراﺋﯽ ﻓرھﻧﮕﯽ ﺑﺳﯾﺎری ﺑر آن ﺷدﻧد ﮐﮫ ارزﺷﮭﺎ ﻓﺎﻗد ﻣﻔﮭوﻣﯽ ﻋﯾﻧﯽ و ﮐﻠﯽ ﺑوده و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺧوب و ﺑد ﺗﻧﮭﺎ در ﺳﺎﯾﮫ ﺳﻧﺗﮭﺎی ﻓرھﻧﮕﯽ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻗﺎﺑل ﺗﻌرﯾف اﺳت. در اﯾن اﻧدﯾﺷﮫ، ﻣﻔﮭوم ﺗوﺳﻌﮫ و ﭘﯾﺷرﻓت اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﭼون از ﻧوع داوری ار زﺷﮭﺎﺳت ﯾﻌﻧﯽ ﯾﮏ وﺿﻌﯾت ﺟﺎﻣﻌﮫ را ﺑﮭ ﺗر و ﺑرﺗر از وﺿﻌﯾﺗﯽ دﯾﮕر ﻣﯽ ﺷﻣﺎرد ﺑﻧﺎﺑ راﯾن ھﯾﺞ ﺗﻌرﯾف ﻋﻣوﻣﯽ و ﻋﯾﻧﯽ از ﺗ وﺳ ﻌﮫ و ﺗﻣدن اﻣﮑﺎن ﭘذﺑر ﻧﯾﺳت. ﺑرﻋﮑس ﺑرای ھر ﺟﺎﻣﻌﮫ ای ﺧوب و ﺑد ﺑﺎﯾد ﺑر اﺳﺎس ﺳﻧﺗﮭﺎی ﻓرھﻧﮕﯽ آن ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺗﻌرﯾف ﺑﺷود و در ﻧﺗﯾﺟﮫ آﻧﭼ ﮫ ﮐﮫ ﻣﺛﻼً ﺑرای ﻏرب ﺗﻣدن اﺳت ﺑرای اﯾران ﺑﯾﻣﺎرﮔوﻧﮫ و ﻓﺎﺟﻌﮫ آﻣﯾز اﺳت. ﺑر طﺑﻖ ا ﯾن ﻧظرﯾﮫ ﺑﺎﯾد ﺑﮫ ﺳﻧﺗﮭﺎی ﻓرھﻧﮕﯽ ﺑﺎزﮔﺷت و از آن ﺳﻧﺗﮭﺎ در ﺳﯾﺎﺳت اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﭘﯾروی ﮐرد و اﯾﻧﺳت ﻣﻌﻧﺎی ﭘﯾﺷرﻓت راﺳﺗﯾن. ھﻣﺎﻧﮕوﻧﮫ ﮐﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻧﯾز ﺧﺎطرﻧﺷﺎن ﻣﯽ ﮐﻧد، در ﻗرن ﻧوزدھم ﻣﯾﻼدی اﯾران ھﻣﯾن اﻧدﯾﺷﮫ ، اﻣﺎ ﻧﮫ ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻓﻠﺳﻔﯽ ، ﺗوﺳط ﮔروھﮭﺎﺋﯽ ارﺗﺟﺎﻋ ﯽ ﻣطرح ﻣﯽ ﮔردﯾد و ﺑد ﯾن ﺗرﺗﯾب ھر ﮔوﻧﮫ ھﻣت در ﺟﮭت اﺻ ﻼح و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﺗﺧطﺋﮫ ﻣﯽ ﺷ د. ﺑﺎ آ ﻧﮑﮫ ﻋﻠﻣﺎی ﻣرﺗﺟﻊ ﻓﻘﮫ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑرای ھﻣﮫ ﺟﮭﺎن ﺿروری و واﺟب ﻣﯽ داﻧﺳﺗﻧد اﻣﺎ ﭼون ﺗﺟدد در ﮐﺷورھﺎی ﻏرﺑﯽ و ﻧﮫ اﺳﻼﻣﯽ ﺑ ظﮭور ﭘﯾوﺳت اﯾﻧﺎن ﻧﯾز در اﻧﮑﺎر ﺗﺟ دد و اﺻﻼح از ﭘﻠﯾد ﺑودن ﺗﺟدد ﻏرﺑﯽ و ﻧﺎ ھﻣﺎھﻧﮕﯽ آ ن ﺑﺎ ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت اﯾران و اﺳﻼم ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔﻔﺗﻧد. در اﻧدﯾﺷﮫ اﯾن ﻓﻘﮭﺎء، ﺳﻧت اﯾران ﭼﯾزی ﻧﯾﺳت ﺟز اﺳﻼم و ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺗﻧﮭﺎ ﻣﻌﻧﺎی اﺻﻼ ح و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﺗﺣﮑ ﯾم ﻓﻘﮫ ﺷﯾﻌﮫ ﺑر اﯾران و ﭼﯾرﮔﯽ ھر ﭼﮫ ﺑﯾﺷﺗر آﺧوﻧدھﺎ ﺑر ﺟﺎﻣﻌﮫ و ﻓرﻣﺎﻧﺑرداری ﺑﯽ ﭼون و ﭼرا از دﺳﺗورات آﻧﺎن در ﭘﮭﻧﮫ ﺳﯾﺎﺳت و ﻓرھﻧﮓ اﺳت. ﻧﺎﮔﻔﺗﮫ ﻧﻣﺎﻧد ﮐﮫ در دو دھﮫ 1960 و 1970 در اﯾران ﻧﯾز روال روﺷﻧﻔﮑری اﯾران در ﺟﮭت ھﻣﯾن اﻧدﯾﺷﮫ آﺧوﻧد - ﻣﺣور ﮔﺎم ﺑر ﻣﯽ داﺷت ﮐﮫ ﺑﺎ وﺳواس ﺑر واژه ﻏرب زدﮔﯽ و ﺗﻌرﯾﻔﯽ اﺳطوره ای از ﻏرب ﮐﮫ آﻧرا ﺻرﻓﺎً ﺑﮫ اﺳﺗﻌﻣﺎر و ﯾﺎ ھﯾﭻ ﮔر اﺋﯽ ﺗﻘﻠﯾل ﻣﯽ داد راه ﻧﺟﺎت اﯾران را در آن ﻣﯽ دﯾد ﮐﮫ اﯾران از ﻣﻔﮭوم ﺗﻣدن ﻏرﺑﯽ ﻓراﺗر رﻓﺗﮫ و ﺑﺎ طرد ﻏرب زدﮔﯽ ﺑطرف ﺳﻧﺗﮭﺎی ﺧود ﺣرﮐت ﮐﻧد و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران را در اﯾن روﯾﮑرد ﺑﮫ ﺳﻧﺗﮭﺎی اﯾراﻧﯽ ﻗﻠﻣداد ﻣﯽ ﮐرد ﮐﮫ اﺻﺎﻟت را ﺑﮫ اﯾران ﺑﺎز ﮔرداﻧد. اﻣﺎ اﯾن اﻓراد ھم ﻣﻌﻣوﻻً ﺳﻧت ر اﺳﺗﯾن اﯾران را ﺑﺎ اﺳﻼم ﯾﮑﯽ ﮔرﻓﺗﻧد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ در ﻣﺗن ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد - ﻣﺣور ﺑﮫ ﺳﺗﯾز ﺑﺎ ﺗﺟدد ﭘردا ﺧﺗﮫ و ﺑﺎ ﺣﻣﺎﯾت از رھﺑری ﺳﯾﺎﺳﯽ ، ﻋﻠﻣﺎ ﺗﻘﻠﯾد و ﭘﯾروی از آﺧوﻧد ھﺎ را ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﺑﺎزﮔﺷت اﯾران ﺑﮫ ﺧود آﮔﺎھﯽ و آزادی و اﺳﺗﻘﻼل و ﭘﯾﺷرﻓت ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻣودﻧد. وﻟﯽ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﮕوﻧﮫ ای ﺻرﯾﺢ و روﺷن ﺑﮫ طرد اﯾن ﻧوع ﺳﻧت ﮔراﺋﯽ ھﺎ ﻣﯽ ﭘردازد و اﮔر ﭼﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء در ھﻣﮫ ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی ﺧود ﺗﻣدن راﺳﺗﯾن را در وﺣدت در ﮐﺛرت ﻣﯽ ﯾﺎﺑد اﻣﺎ اﯾن ﮐﺛرت و ﺗﻧوع ﻧﯾﺎزﻣﻧد آﻧﺳت ﮐﮫ ﺗﻣدن در ﭼﺎرﭼوب اﺻوﻟﯽ ﮐﻠﯽ و ﻋﻣوﻣﯽ ﺗﻌرﯾف ﮔردد ﮐﮫ ﺑﺎﯾد از آن ﭘﯾروی ﮐرد. اﻣﺎ از ﻧظر ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء اﮔر ﭼﮫ ﺑﺳﯾﺎری از اﯾن اﺻول ﺗﺎ ﺣدی در ﻏرب ﭘﯾﺎده ﺷده اﺳت اﯾن وﻟﯽ اﺻول اﺻوﻟﯽ ﻏرﺑﯽ ﯾﺎ ﺷرﻗﯽ ﻧﯾﺳﺗﻧد ﺑﻠﮑﮫ اﺻوﻟﯽ ﮐﻠﯽ و ﻣﻘﺗﺿﺎی ﺧرد و اﻧﺳﺎﻧﯾت و ﺣﻘوق ﺑﺷرﻧد و ﺑﮫ ھﻣﯾن ﺟﮭت رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺎ ﺳﺗﺎﯾش ﺧرد آﻏﺎز ﻣﯽ ﮔردد:

14 - 16 .

6 ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ . ﻻﻧﮕﻧﮭﺎﯾن: ﻟﺟﻧﮫ ﻧﺷر آﺛﺎر اﻣرﯾﯽ ﺑﻠﺳﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋرﺑﯽ، 1984 ص. ﺻ،

ا ز ﻓﯾوﺿﺎت ﻓﮑر و داﻧش ھﯾﮑل ﻋﺎﻟم در ھر دوری ﺑﺟﻠوه و طوری ﻣزﯾّ ن و ﺑﻠطﺎﯾف ﺑﺧﺷﺎﯾش ﺟدﯾدی ﻣﺗﺑﺎھﯽ و ﻣﻔﺗﺧر اﺳت . و اﯾن آﯾت ﮐﺑرای ﺧداوﻧد ﺑﯽ ٴ ﻣﻣﮑﻧﺎت ﺳﺑﻘت و ﭘﯾﺷﯽ داﺷﺗﮫ ھﻣﺗﺎ در آﻓرﯾﻧش و ﺷرف ﺑر ﺟﻣﻠﮫ ... ﺑ ٴ ﺑﺻﯾرت ﻣﻼﺣظﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾد ﮐﮫ اﯾن آﺛﺎر و اﻓﮑﺎر دﯾده ٴ ﻣﺗﻧوّﻋﮫ ﮐل از ﻓﯾوﺿﺎت ﻋﻘل و د و ﻣﻌﺎرف و ﻓﻧون و ﺣﮑم و ﻋﻠوم و ﺻﻧﺎﯾﻊ و ﺑداﯾﻊ ﻣﺧﺗﻠﻔﮫ اﻧش اﺳت ھر طﺎﯾﻔﮫ و ﻗﺑﯾﻠﮫ ﺋﯽ ﮐﮫ در اﯾن ﺑﺣر ﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﯾﺷﺗر ﺗﻌﻣّﻖ ﻧﻣودﻧد از ﺳﺎﯾر ﻗﺑﺎﯾل و ﻣﻠل ﭘﯾﺷﺗرﻧد ﻋزّت و ﺳﻌﺎدت ھر ﻣﻠّﺗﯽ در آن اﺳت ﮐﮫ از اﻓﻖ ﻣﻌﺎرف ﭼون ﺷﻣس ﻣﺷرق ﮔردﻧد ... ﺗﺎ ﺑﮑﯽ ﺑﭘر ﻧﻔس و ھوی ﭘرواز ﻧﻣﺎﺋﯾم و ﺗﺎ ﺑﮑﯽ در اﺳﻔل ﺟﮭل ﺑﻧﮑﺑت ﮐﺑری ﭼون اﻣم ﻣﺗوﺣّﺷﮫ ﺑﺳر ﺑر ؟ ﯾم ﭘروردﮔﺎر ﭼﺷم ﻋﻧﺎﯾت ﻓر ﻣ ٴ ﻋﻘﻼ ٴ ﺗﻣدّن و اﻧﺳﺎﻧﯾّت اﺳت ﺑﺂن ﺗﺷﺑّث ﻧﻣﺎﺋﯾم و ﮔوش اﺣﺳﺎن ﺷده ﺗﺎ ﮐﻠﻣﺎت ﺣﮑﻣﯾّﮫ وده ﮐﮫ در آﻓﺎق ﺑﻧﮕرﯾم و آﻧﭼﮫ وﺳﯾﻠﮫ و داﻧﺎﯾﺎن را اﺳﺗﻣﺎع ﻧﻣوده و ﭘﻧد ﮔرﻓﺗﮫ ﮐﻣر ھﻣّت ﺑﺎﺟرای ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت آن ﺑرﺑﻧدﯾم ﺣواس و ﻗوای ﺑﺎطﻧﯾّﮫ اﻋطﺎ ﮔﺷﺗﮫ ﮐﮫ در اﻣور ﺧﯾرﯾّ ٴ ﮫ ﺟﻣﻌﯾّت ﺑﺷرﯾّت ﺻرف ﻧﻣﺎﺋﯾم و ﺑﻌﻘل دورﺑﯾن ﺑﯾن اﺟﻧﺎس و اﻧواع ﻣوﺟودات ﻣﻣﺗﺎز ﺷده داﺋﻣﺎً ﻣﺳﺗﻣرّاً در اﻣور ﮐﻠّﯾّﮫ و ﺟزﺋﯾّﮫ و ﻣﮭﻣّﮫ و ﻋﺎدﯾّﮫ ﻣﺷﻐول ﮔردﯾم ﺗﺎ ﺟﻣﯾﻊ در ﺣﺻن ﺣﺻﯾن داﻧﺎﺋﯽ ﻣﺣﻔوظ و ﻣﺻون ﺑﺎﺷﯾم و در ﮐلّ اﺣﯾﺎن ﺑﺟﮭت ﺳﻌﺎدت ﺑﺷرﯾّﮫ اﺳﺎس ﺟدﯾدی ﺗﺄﺳﯾس و ﺻﻧﻊ ﺑدﯾﻌﯽ اﯾﺟﺎد و ﺗروﯾﺞ ﻧﻣﺎﺋﯾم ﭼﮫ ﻗدر اﻧﺳﺎن ﺷرﯾف و ﻋزﯾز اﺳت اﮔر ﺑﺂﻧﭼﮫ ﺑﺎﯾد و ﺷﺎﯾد ﻗﯾﺎم ﻧﻣﺎﯾد و ﭼﮫ ﻗدر رذﯾل و ذﻟﯾل . ٴ ﺧود ﻋﻣر ﮔراﻧﻣﺎﯾﮫ را ﺑﮕذراﻧد اﺳت اﮔر از ﻣﻧﻔﻌت ﺟﻣﮭور ﭼﺷم ﭘوﺷﯾده در ﻓﮑر ﻣﻧﺎﻓﻊ ذاﺗﯾّﮫ و اﻏراض ﺷﺧﺻﯾّﮫ 7 از طرف دﯾﮕر ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ ﺧواھﯾم دﯾد رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑر آن اﺳت ﮐﮫ ﻏرب از ﺑﺳﯾﺎری اﺻول ﺗﺟدد و ﺗﻣدن ھم ﻏﻔﻠت ﮐرده و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ھم اﯾران و ھم ﻏرب ﺑﺎﯾد ﺑﮫ اﺻﻼح و ﺣرﮐت در ﺟﮭت ﺗﺟدد راﺳﺗﯾن ﺑر آﯾﻧد: ﺑﺎری در اﯾن ﺑﺣر ھﺎﯾل ھوی ﮐلّ طواﯾف اروپ ﺑﺎ اﯾن ھﻣﮫ ﺗﻣدّن و ﺻﯾﺗﮭﺎ ھﺎﻟﮏ و ﻣﺳﺗﻐرق و از اﯾن ﺟﮭت ﮐلّ ﻗﺿﺎﯾﺎی ﺗﻣدﻧﯾّﮫ ﺷﺎن ﺳﺎﻗط اﻟﻧّﺗﯾﺟﮫ اﺳت ... ﺗﻣدّن ﺻوری ﺑﯽ ﺗﻣدّن اﺧﻼق ﺣﮑم اﺿﻐﺎث اﺣﻼم داﺷﺗﮫ و ﺻﻔﺎی ظﺎھر ﺑﯽ ﮐﻣﺎل ﺑﺎطن ﮐﺳراب ﺑﻘﯾﻌﺔ ﯾﺣﺳﺑﮫ اﻟظّﻣﺂن ﻣﺂء اﻧﮕﺎﺷﺗﮫ ﮔردد زﯾرا ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺋﯽ ﮐﮫ رﺿﺎﯾت ﺑﺎری و راﺣت و آﺳﺎﯾش ﻋﻣوﻣﯾﺳت از ﺗﻣدّن ظﺎھر ﺻوری ﺑﺗﻣﺎﻣﮫ ﺣﺎﺻل ﻧﺷود . ٴ ﺗﻣدّن اﺧﻼق ﺗرﻗّﯽ ﻧﻧﻣوده و اھﺎﻟﯽ اروپ در درﺟﺎت ﻋﺎﻟﯾﮫ ٴ ﻣﻠل اروپ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر اﺳت ﻣﺛﻼً اﻧد ﭼﻧﺎﻧﭼﮫ از اﻓﮑﺎر و اطوار ﻋﻣوﻣﯾّﮫ ﻣﻼﺣظﮫ ﻧﻣﺎﺋﯾد ﮐﮫ اﻟﯾوم اﻋظم آﻣﺎل دول و ﻣﻠل اروپ ﺗﻐﻠّب و اﺿﻣﺣﻼل ﯾﮑد ٴ اﻟﻔت و ﯾﮕر اﺳت و در ﮐﻣﺎل ﮐره ﺑﺎطن ﺑﺎظﮭﺎر ﻣﻧﺗﮭﺎ درﺟﮫ ﻣﺣﺑّت و اﺗﺣّﺎد ﻣﺷﻐول ... ﺣ ٴ ﺎل اﻧﺻﺎف دھﯾد ﮐﮫ اﯾن ﺗﻣدّن ﺻوری ﺑدون ﺗﻣدّن ﺣﻘﯾﻘﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺳﺑب آﺳﺎﯾش و راﺣت ﻋﻣوﻣﯽ و وﺳﯾﻠﮫ اﺟﺗﻼب ﻣرﺿﺎت اﻟﮭﯾﺳت و ﯾﺎ ﺧود ﻣﺧرّب ﺑﻧﯾﺎن اﻧﺳﺎﻧﯾّت و ﻣدﻣّر ارﮐﺎن آﺳﺎﯾش و ﺳﻌﺎدت اﺳت؟ 8 ﺑﻌﻼوه رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از ﻧوﻋﯽ ھﻣدﻟﯽ ﻓرھﻧﮓ اﺻﯾل اﯾران و ﻧﯾز اﺳﻼم ﺑﺎ اﺻول ﺗﻣدن و ﺗﺟدد ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺣرﮐت در ﺟﮭت اﺻﻼح و ﺗﺟدد ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﺧودﺑﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﻏرب زدﮔﯽ ﻧﺑوده ﺑﻠﮑﮫ ﺣرﮐت در ﺟﮭت روح ﺧﻼق ﻓرھﻧﮓ اﯾر ان اﺳت ﮐﮫ در دوران ﭘﯾش از اﺳﻼم ﺧود را ﺑﺷﮑل ﺑزرﮔﺗرﯾن ﮐﺎﻧون ﺗﻣدن ﺑﺷری آﺷﮑﺎر ﻧﻣود و ﺳﭘس در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻗرن ﻧﮭم ﺗﺎ دوازدھم د رﺧﺷﺎﻧﺗرﯾن ﻓرھﻧﮓ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﮫ ﺑﺎر آورد. از ﻧظر رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ آﻧﭼﮫ ﮐﮫ ﺑﺎ روح ﺧﻼق ﻓرھﻧﮓ اﯾراﻧﯽ در ﺳﺗﯾز ﺑوده اﯾن ﺣرﮐت در ﺟﮭت ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب دﯾﻧﯽ و ﺗﺑﻌﯾض ﺣﻘوﻗﯽ ﻣﯾﺎن اﻓراد ﺑﮫ ﻧﺎم دﯾن اﺳت و ﺑﻧﺎﺑراﯾن طرد ﻣﻼّ ﮔراﺋﯽ و روﯾﮑرد ﺑﮫ ھﻣت و ﻏﯾرت در ﺟﮭت ﺗﻣدن و ﺗرﻗﯽ اﺳت ﮐﮫ اﯾراﻧﯾﺎن را از اﺳﺎرت ﺟﮭﺎﻟت و ﯾوغ ﺧود ﺑﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﻓرھﻧﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺧﯽ رھﺎ ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. اﻟﺑﺗﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﻏﯾرت در رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺎ اﻧﺣطﺎط ﮐﻧوﻧﯽ اﯾن واژه ﮐﮫ ﻏﯾرت را ﺑﮫ زﺷت ﺗرﯾن ﺷﮑل ﺗﻌﺻب و ﺧﺷوﻧت و ﮐوﺗﮫ ﻧظری و زن ﺳﺗﯾزی ﻣﺑدل ﮐرده اﺳت زﻣﯾن ﺗﺎ آﺳﻣﺎن ﺗﻔﺎوت دارد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑر آﻧ ﺳت ﮐﮫ آﻧﭼﮫ ﮐﮫ در ﺑﻠﻧد ﻣدت ﺑﮫ واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران ﻣﻧﺟر ﺷد و ﻋظﻣت و ﺷﮑوه اﯾران را ﺑﻌﻧوان ﮐﺎﻧون ﺗﻣدن و ﻓرھﻧﮓ ﭼﮫ در ﭘﯾش از اﺳﻼم و ﭼﮫ ﭘس از اﺳﻼم ﻧﺎﺑود ﻧﻣود و اﯾران را ﺑﮫ ﮐﺷوری واﭘس ﮔرا و ﺧوار و ﺿﻌﯾف و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﻘﮭور ﻏرب ﻣﻧﺣط ﮐرد ﺗﺣﮑم ﻓرھﻧﮓ ﻧ ﺎﺑردﺑﺎری و ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌ ﺻب ﺑوده اﺳت ﮐﮫ روح ﺧﻼق ﻓرھﻧﮓ اﯾراﻧﯽ را اﻓﺳرده ﺳﺎﺧت و ﺑﺎ ﺳرﮐوب دﯾﻧﯽ و ﺗﻌرض ھر ﭼﮫ ﺑﯾﺷﺗر ﺑر آزادی وﺟدان ﻣﺑﻧﺎی ﺧﻼﻗﯾت ﻓرھﻧ ﮕﯽ و ﻋﻠﻣﯽ و اﻗﺗﺻﺎدی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ اﯾران را در ھم ﺷﮑﺳت. وﻟﯽ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺗﻣدن و ﭘﯾﺷرﻓت را ﺑر ﻣﺑﻧﺎی اﺻوﻟﯽ ﮐﻠﯽ ﺗﻌرﯾف ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﮐﮫ از آن ﺟﻣﻠﮫ اﺳت: د روﯾﮑر ی وﯾژه ﺑﮫ اﻧﺳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﮫ ﮐﮫ در آن ﺑر ﺗﻘدس اﻧﺳﺎن و ﺧرد او ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﮔردد، رھﺎﺋﯽ اﻓ راد ﺟﺎﻣﻌﮫ از ﯾوغ اﺳﺗ ﺑ داد دﯾﻧﯽ ، ﺣرﮐت ﻓرھﻧﮓ درﺟﮭت اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﻣردم، ﺟداﺋﯽ ﺳﯾﺎﺳت از ﺣﮑوﻣﺗ ت، ﺑﺎزﺳﺎزی ﻗﺎﻧون در ﺟﮭت ﺑ ر اﺑری ﺣﻘوق ھﻣﮫ ﻣردم ، دﻣﮑراﺳﯽ و ﻣﺷﺎرﮐت ﻣردم در ﺗﺻﻣﯾم ﮔﯾری ﯾﺎﺳﯽ، ﺳ آﻣوزش و ﭘرورش ﻋﻣوﻣﯽ در ﺟﮭت ﺗﺷوﯾﻖ و ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷدن آزادی اﻧدﯾﺷﮫ و درﮔﯾری در ﻓﻌﺎﻟﯾﺗﮭﺎی ﺧﻼق اﻗﺗﺻﺎدی و ﺻﻧﻌﺗﯽ و ﺗﺟﺎری و ﻓرھﻧﮕﯽ ، ﮔﺳﺗرش داﻧش ﻋﻠﻣﯽ و ﺻﻧﻌﺗﯽ، ﺣرﮐت ﻓرھﻧﮓ ﺟﺎﻣﻌﮫ در ﺟﮭت ﻏﯾرت و ھﻣت و ﺧدﻣت ﺑﮫ ﺟﺎﻣﻌﮫ و ﺳرﺑﻠﻧدی ﮐﺷور ﺗﺎ اﻧﮑﮫ ﻓﻘر و ﺑﯾﮑﺎری و ﮐﺳﺎﻟت و ﺑطﺎﻟت و ﻧﺎﺑراﺑری اﻓراطﯽ اﻗﺗﺻﺎدی ﺟﺎی ﺧود را ﺑﮫ آزادی و ﻓﻌﺎﻟﯾت اﻗﺗﺻﺎدی و ﻧﺎﺑودی ﻓﻘر و ﻧﺎﺑراﺑری اﻓراطﯽ ﺑ ﺳﭘﺎرد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺣرﮐت در ﺟﮭت ﺗﺷﮑﯾل ﻣﺟﻠس ﺷور را ﮐﮫ ﻣورد ﺣﻣﺎﯾت ﻣﺷﯾر اﻟدوﻟﮫ ﺑود ﺳﺗﺎﯾش ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد اﻣﺎ ﺗﺄﮔﯾد ﻣﯽ ﮐﻧد ﮐﮫ اﯾن ﻣﺟﻠس ﺑﺎﯾد ﻣﺟﻠﺳﯽ دﻣﮑراﺗﯾﮏ ﺑﺎﺷد ﺑﮫ اﯾن ﺗرﺗﺗﯾب ﮐﮫ اﻋﺿﺎی ﭘﺎرﻟﻣﺎن ﺑﺎﯾد ھم ﻣوﻗت ﺑﺎﺷﻧد و ھم ﻣﻧﺗﺧب ﻣردم. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺧوﺑﯽ از رواج ﻓﺳﺎد و ﺧودﭘرﺳﺗﯽ در ﻋرﺿﮫ ﺳﯾﺎﺳت ﺑﺎﺧﺑر ﺑوده و ﻧﻣﯽ ﺧواھد ﮐﮫ اﻋﺿﺎی ﻣﺟﻠس ﻣوﻗﻌﯾت ﺧود را

7 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص. 4 - 5 . 8 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص. 70 - 73 .

اﺑزاری ﺑرای ﮐﺳب ﺛروت ﺑﮫ ھر وﺳﯾﻠﮫ ﮐﮫ ﻣﻣﮑن ﺑﺎﺷد و "ﺟﻣﻊ زﺧﺎرف دﻧﯾوﯾﮫ ﺑﺎیّ ﻧﺣو ﮐﺎن" 9 ﻣﻧﺣط ﻧﻣﺎﯾﻧد. ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل رﺳﺎﻟﮫ در اﻣور اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻣدﻧﯾﮫ ﻋﻼوه ﺑر ﺗﺄﮐﯾد ﺑر ﺷراﯾط اﺧﻼﻗﯽ ﻧﻣﺎﯾﻧدﮔﺎن و ﺿرورت آﮔﺎھﯽ و ﻣﺷﺎرﮐت ﻓﻌﺎل ﻣردم 10 ، ﺑر دو ﺷرط ﻣﻧﺗ ﺧب ﺑودن و ﻣوﻗت ﺑودن اﻋﺿﺎء ھم ﺗﮑﯾﮫ ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﭼرا ﮐﮫ داﺋﻣﯽ ﻧﺑودن و ﻣﻧﺗﺧب ﻣردم ﺑودن ﺑﺎﻋث ﻣﯽ ﺷود ﮐﮫ اﻋﺿﺎی ﭘﺎرﻟﻣﺎن ﺑرای اﻧﺗ ﺧﺎب و ﺗﺟدﯾد اﻧﺗﺧﺎب ھم ﮐﮫ ﺷده ﮐوﺷش ﻧﻣﺎﯾﻧد ﮐﮫ ﺗﺎ ﺣدی ﺧرد و داد را رﻋﺎﯾت ﻧﻣﺎﯾﻧد: و ﺑﻧظر اﯾن ﻋﺑد ﭼﻧﺎن ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﮐﮫ اﮔر اﻧﺗﺧﺎب اﻋﺿﺎی ﻣوﻗّﺗﮫ در ﻣﺟﺎﻟس ﻣﻣﺎﻟﮏ ﻣﺣروﺳﮫ ﻣﻧوط ﺑرﺿﺎﯾت و اﻧﺗﺧﺎب ﺟﻣﮭور ﺑﺎﺷد اﺣﺳن اﺳت ﭼﮫ ﮐﮫ ا ﻋﺿﺎی ﻣﻧﺗﺧﺑﮫ از اﯾن ﺟﮭت ﻗدری در اﻣور ﻋدل و داد را ﻣراﻋﺎت ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾﻧد ﮐﮫ ﻣﺑﺎدا ﺻﯾت و ﺷﮭرﺗﺷﺎن ﻣذﻣوم ﮔردد و از درﺟﮫ ﺣﺳن ﺗوﺟﮫ اھﺎﻟﯽ ﺳﺎﻗط ﺷوﻧد. 11

آﻧﭼﮫ ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯾﺷرﻓت ﻏرب ﻣﻧﺟر ﺷده ﺣرﮐت در ﺟﮭت اﯾن اﺻول اﺳت و آﻧﭼﮫ ﮐﮫ ﻣﺎﯾﮫ ﺧﺟﻠت و ﻧﺎرﺳﺎﺋﯽ و ﮐﺎﺳﺗﯽ در ﻏرب اﺳت ﺣﺎﺻل ﻏﻔﻠت ﻏرب از ھﻣﯾن اﺻول اﺳت. ﺑﻌﻧوان ﻧﻣوﻧﮫ ﻣﺳﺎﺑﻘﮫ ﺗ ﺳﻠﯾﺣﺎﻧﯽ د ر ﻏرب و ﺷﯾوع ﺟﻧ ﮓ و ﮐﺷﺗﺎر و ﺑرده داری و ﻧژادﭘرﺳﺗﯽ و اﺳﺗﻌﻣﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ ﻏرب ﻣدرن ھﻣﮫ ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ ﻧﮫ از اﺻول ﺗﺟدد و ﺗﻣدن ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ ا ز ﺗﺟﺎوز از آن اﺻول اﺳت ﭼرا ﮐﮫ اﯾﻧﮕوﻧﮫ ﺳﯾﺎﺳﺗﮭﺎی ﺑﺷر ﺳﺗﯾز ﺑﺎ اﺻول ﺑ ر اﺑری ﺣﻘوق ھﻣﮫ اﻧﺳﺎﻧﮭﺎ و آزادی و دﻣﮑراﺳﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ در ﺗﻧﺎﻗض اﺳت. ﺑﻧﺎﺑ راﯾن ﭘﯾﺎم رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻧﮫ ﺗﻘﻠﯾد از ﻏرب اﺳت و ﻧﮫ ﺳﺗﯾز ﺑﺎ ﻣظﺎھر ﻣﺛﺑت ﺗﺟدد ﻏرﺑﯽ. ﭘﯾﺎم رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﭘﯾﺎم ﻟزوم ظﮭور ﺧرد و اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری و ﺑراﺑری ﺣﻘوق اﻧﺳﺎﻧﮭﺎ و طرد اﺳﺗﺑداد دﯾﻧﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﻧﻔﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب و ﺳﺗﺎﯾش ﻏﯾرت و ھﻣت ﻣﻠﯽ در ﺟﮭت ﻓﻌﺎﻟﯾﺗﮭﺎی ﺧﻼق و ﻋﻠﻣﯽ و ﺻﻧﻌﺗﯽ اﺳت ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳرﺑﻠﻧدی و ﺳراﻓرازی اﯾران ﻣﻧﺟر ﻣﯽ ﺷود. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺎرھﺎ در اﻧﺗﻘﺎد از ﻧطرﯾﮫ ﻣﻼﯾﺎن ﻣرﺗﺟﻊ ﮐﮫ اﺻﻼح و ﺗﺟدد را ﻣﻌﺎرض ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت اﯾران ﻣﯽ ﯾﺎﺑد ﺑر وﯾژﮔﯽ ﮐﻠﯽ و اﺻوﻟﯽ ﺗﻣدن و ﺗﺟدد ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد . ﺑﯾﺎن زﯾر ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﻌﺿﯽ از اﯾن اﺻول اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻧد ﻧﻣوﻧﮫ ﮐوﭼﮑﯽ از ﺑﺳﯾﺎری اﯾﻧﮕوﻧﮫ ﮔﻔﺗﺎرھﺎ در رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ اﺳت : ﺣﺎل ﭼﺷم اﻋﺗﺳﺎف را ﺑﺳﺗﮫ ﺑﻧظر ﻋدل و اﻧﺻﺎف ﺑﺎﯾد ﻣﻼﺣظﮫ ﻧﻣود ﮐﮫ ﮐدام ﯾﮏ از اﯾن اﺳﺎس ﻣﺣﮑم ﻣﺗﯾن و ﺑﻧﯾﺎن ﺣﺻﯾن رزﯾن ﻣﺑﺎﯾن ٴ ٴ اﯾران و ﻣﺧﺎﻟف ﺻواﻟﺢ ﻣﺳﺗﺣﺳﻧﮫ و ﻣﻧﺎﻓﻊ ﻋﻣوﻣﯾّﮫ ٴ ﺳﯾﺎﺳﯾّﮫ ٴ ﺣﺎﻟﯾّﮫ و ﻣﻧﺎﻓﯽ ﻟوازم ﺧﯾرﯾّﮫ ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت ﺣﺳﻧﮫ ﺟﻣﮭور اﺳت . ٴ آﯾﺎ ﺗوﺳﯾﻊ داﯾره ﻣﻌﺎرف و ﺗﺷﯾﯾد ارﮐﺎن ﻓﻧون و ﻋﻠوم ﻧﺎﻓﻌﮫ و ﺗروﯾﺞ ﺻﻧﺎﯾﻊ ﮐﺎﻣﻠﮫ از اﻣور ﻣﺿرّه اﺳت زﯾرا ﮐﮫ اﻓراد ھﯾﺋت اﺟﺗﻣﺎﻋﯾّﮫ را از ﺣﯾّز اﺳﻔل ﺟﮭل ﺑﺎﻋﻠﯽ اﻓﻖ داﻧش و ﻓﺿل ﻣﺗﺻﺎﻋد ﻣﯾﻔرﻣﺎﯾد ؟ ٴ ﻣواﻓﻖ اﺣﮑﺎم اﻟﮭﯾّﮫ ﮐﮫ ﮐﺎﻓل ﺳﻌﺎدت ﺑ و ﯾﺎ ﺧود ﺗﺄﺳﯾس ﻗواﻧﯾن ﻋﺎدﻟﮫ ﺷرﯾّﮫ اﺳت و

ٴ اﻓراد اھﺎﻟﯽ ﻣﺑﺎﯾن و ﻣﻐﺎﯾر ﻓﻼح و ﻧﺟﺎح اﺳت ﺣﻘوق ھﯾﺋت ﻋﻣوﻣﯾّﮫ را در ﺗﺣت ﺻﯾﺎﻧت ﻗوﯾّﮫ ﻣﺣﻔوظ داﺷﺗﮫ اﯾن ﺣرّﯾّت ﺣﻘوق ﻋﻣوﻣﯾّﮫ ؟ و ٴ اﺳﺗﻘﺑﺎﻟﯾّﮫ را ﮐﮫ در ﺣﯾّز ﻗوّه اﺳت ﺑﺎﻟﻔﻌ ٴ ﻋﺎﻟم وﻗوﻋﺎت ازﻣﻧﮫ ﯾﺎ ﺧود ﺑﻌﻘل دورﺑﯾن از ﻗراﯾن اﺣوال ﺣﺎﻟﯾّﮫ و ﻧﺗﺎﯾﺞ اﻓﮑﺎر ﻋﻣوﻣﯾّﮫ ل ادراک ﻧﻣوده در اﻣﻧﯾّت ﺣﺎل اﺳﺗﻘﺑﺎل ﺑذل ﺟﮭد و ﺳﻌﯽ ﻧﻣو دن ﻣﻧﺎﻓﯽ اطوار ﺣﮑﯾﻣﺎﻧﮫ اﺳت ؟ و ﯾﺎ ﺧود... ﺗزﯾﯾد ﺛروت اﻣّت ﻣﺧﺎﻟف ﻋﺎﻗﺑت اﻧدﯾﺷﯽ و رأی ﻣﺳﺗﻘﯾم و ﻣﻧﺣرف از ﻧﮭﺞ ﻗوﯾم اﺳت ؟ ٴ ﺳﯾﺎﺳﯾّﮫ ﯾﺗﺻرّف ﮐﯾف ﯾﺷﺂء و ﯾﺎ ﺧود ﺣﮑّﺎم وﻻﯾﺎت و ﻧواﺣﯽ ﻣﻣﻠﮑت را از ﺣرّﯾّت ﻣطﻠﻘﮫ ﺑﺎزداﺷﺗﮫ ﺑﻘ ﺎﻧون ﺣﻘّﺎﻧﯾّت ﻣﻘﯾّد ... ﻣﺧرّب اﺳﺎس رﻋﯾّت ﭘرورﯾﺳت ؟ و ﯾﺎ ﺧود ﺳدّ اﺑواب رﺷوت و ﺑرطﯾل ﮐﮫ اﻟﯾوم ﺑﺗﻌﺑﯾر ﻣﻠﯾﺢ ﭘﯾﺷﮑش و ﺗﻌﺎرف ﻣﻌﺑّر ﺳﺑب ﺗدﻣﯾر ﺑﻧﯾﺎن ﻣﻌدﻟت اﺳت ؟ ﻻﯾﮫ ﺳوم: ﺗﺟدد و ﺗدﯾن اﮔر ﻧظ رﯾﮫ ھﻣزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺳﺎﺋل اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ را ﺑﯾﺎد آ ورﯾم در ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯾم ﮐﮫ اﮔر ﭼﮫ ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺣ رﮐت ﺑطرف دﻣﮑراﺳﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﻋداﻟت اﻗﺗﺻﺎدی و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ اﺳت اﻣﺎ ﭘﯾش ﻓرض ﭘﯾروزی دﻣﮑراﺳﯽ و ﺗﻌدﯾل اﻗﺗﺻﺎدی واﺑﺳﺗﮫ ﺑﮫ ﺣل ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ ﺣﮑوﻣت و ﻣﺳﺟد ﯾﺎ ﺳﯾﺎﺳت و دﯾن اﺳت و اﯾﻧﮑﮫ دﻗﯾﻘﺎً ﻋﻠت ﺑﻧﯾﺎدی ﺷﮑﺳت ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی ﻣﻌطوف ﺑﮫ ﻣﺷﺎرﮐت ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﺗوزﯾﻊ ﻋﺎدﻻﻧﮫ ﺛروت در اﯾران ﺗﺎ ﮐﻧون اﯾﻧﺳﺗﮑﮫ در اﯾران ھر ﮔز دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﺟدا ﻧﺷد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ھﻣﮫ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ از ﺑﻧﯾﺎن ﻣﺧدوش و ﻣﻐﺷوش ﺑودﻧد . ﺑﻧﺎﺑراﯾن ، ھم در ﻗرن ﻧوزدھم و ﺑﯾﺳﺗم و ھم در ﻗرن ﮐﻧوﻧﯽ ﺣل ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ ﺣﮑوﻣت و ﻣﻧﺑر ﻣﮭﻣﺗرﯾن، اوﻟﯾن و ﭼﺷﻣﮕﯾرﺗرﯾن ﭘﯾش ﻓرض رﺷد و ﭘﯾﺷرﻓت و رھﺎﺋﯽ اﯾران ﺑو ده و ﻣﯽ ﺑﺎﺷد. در ﮐﻣﺎل ﺗﺄﺳف ﺑﺎﯾ د اﯾن واﻗﻌﯾت ﺗﻠﺦ را ﭘذﯾرﻓت ﮐﮫ اﮐ ﺛر روﺷﻧﻔﮑران اﯾراﻧﯽ ﻧﮫ ﺗﻧﮭﺎ اﯾن ﻣطﻠب را ﻧﻔﮭﻣﯾدﻧد ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﮔوﻧﮫ ھﺎی ﮔوﻧﺎﮔون ﺑﮫ ﭘﺎﯾداری و اﻓزاﯾش ﺗﺣﮑم آﺧوﻧدھﺎ در اﻣور ﺳﯾﺎﺳﯽ و ﻓرھﻧﮕﯽ اﯾران داﻣن زدﻧد و ﺣﺗﯽ ﺑﺎ ﺗﻌرﯾف آﺧوﻧدھﺎ ﺑﻌﻧوان ﻣﺑﺎرز و ﻣﺗرﻗﯽ ﺑﮫ ا ﺑزاری ﺑرای اﻧﺣطﺎط و واﭘس ﮔراﺋﯽ ا ﯾران ﻣﺑدل ﺷدﻧد. در اﯾن ﻣﯾﺎن و از ﻣﯾﺎﻧﮫ ﻗرن ﻧوزدھم ﺑﮭﺎءﷲ و ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻧﺑوغ آﻣﯾز از ﺿرورت ﺗﻘدم ﺣل ﻣﺳﺋﻠﮫ راﺑطﮫ دﯾن و ﺣﮑوﻣت در اﯾران ﺑﺎﺧﺑر ﺑوده و ﺑر اﯾن واﻗﻌﯾت ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﻧﻣودﻧد ﮐﮫ ﭘﯾش ﻓرض ﺗﺣﻘﻖ دﻣﮑراﺳﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ د ر اﯾران رھﺎﺋﯽ اﯾراﻧﯾﺎن از ﯾوغ اﺳﺗﺑداد دﯾﻧﯽ آﺧوﻧدھﺎ و ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺳﺎﺧﺗن ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت اﺳت. ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل اﺳت ﮐﮫ ﻣوﺿوع اﺻﻠﯽ و ﻣﺣوری رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ اﻧﺗﻘﺎد از ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد - ﻣﺣور ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﺷوﯾﻖ اﯾراﻧﯾﺎن ﺑﮫ ﻓرھﻧﮓ ﺧردﮔراﺋﯽ و اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﺑﻌﻧوان زﯾر ﺑﻧﺎی ﺗﻣدن و ﺗﺟدد راﺳ ﺗﯾن در اﯾران اﺳت.

9 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ص. 25 . 10 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص. 22 - 24 . 11 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص. 30 - 31 .

ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم دارای وﯾژﮔﯾﮭﺎ ی ﮔوﻧﺎﮔوﻧﯽ اﺳت ﮐﮫ از آن ﺟﻣﻠﮫ اﺳت ﮔراﯾش ﺑﮫ ﺗﻘﻠﯾد، ﻧﺎﺑراﺑری ﺣﻘوق آدﻣﯾﺎن ﺑر اﺳﺎس ﻋواﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻧد ﺑﺎور دﯾﻧﯽ و ﺟﻧﺳﯾت، ﭼﯾرﮔﯽ آﺧوﻧدھﺎ در ﺗﺻﻣﯾم ﮔ ﯾری اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ، ﺗﻌﺻب ﺑوﯾژه ﺗﻌﺻب دﯾﻧﯽ، ﺳﻧت ﭘرﺳﺗﯽ ﯾﺎ ارﺗﺟﺎع، و ﺧﺷوﻧت و ﺳﺎ ﻧﺳور و ﺗﻌرض و ﺗوھﯾن ﻧﺳﺑت ﺑﮫ ھر ﻧوع دﮔر اﻧدﯾﺷﯽ. آﺷﮑﺎر اﺳت ﮐﮫ ھﻣﮫ اﯾن وﯾژﮔﯾﮭﺎ در ﺳﺗﯾز ﺑﻧﯾﺎدی ﺑﺎ ﺗﻣدن و ﭘﯾﺷرﻓت و دﻣﮑراﺳﯽ و آزادی و ﺣﻘوق اﻧﺳﺎﻧﯽ اﺳت و ﺑﮫ ھﻣﯾن ﺟﮭت اﺳت ﮐﮫ ع ﻧ و ھر ﻧ وآوری از ھر ﻗﺑﯾل در اﺑﺗدا ﺑﺎ ﻣﺧﺎﻟﻔت ﻣﻼﯾﺎن ﺑرﺧورده و ﺗﻧﮭﺎ ﭘس از ﻣدﺗﯽ ﮐﮫ آ ﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﯾﻧ ﻧد ﮐﮫ ﻣﺧﺎﻟﻔﺗﺷﺎن ﺑﺎ آن ﻧوآوری ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣد ﻣردم را از آﻧﺎن دور ﻣﯽ ﮐﻧد ﺑﮫ اﮐراه دﺳت از ﻣﺣﺎﻟﻔت ﻣﯽ ﮐﺷﻧد وﻟﯽ در ھر ﺣﺎل و ﺗﺎ آﻧﺟﺎ ﮐﮫ ﻗدرت داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد ﺟﺎﻣﻌﮫ را از ﺗﺣول در ﺟﮭت آزادی و ﺑراﺑری ﺑﺎز ﻣﯽ دارﻧد . ﺑﻌﺑﺎرت دﯾﮕر آ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼ ﮔراﺋﯽ ﯾﮏ ﻧوع اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ و ﻓرھ ﻧﮕﯽ اﺳت ﮐﮫ ﺧود ﺑﺧود ﻣﺎﻧﻊ آزادی ﺳﯾﺎﺳﯽ و اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ھم ﻣﯽ ﮔردد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﻔرﻣﺎن ﺑﮭﺎءﷲ ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده اﺳت. در واﻗﻊ ﭘﯾﺎم رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﭘﯾﺎﻣﯽ اﺳت ﮐﮫ در اﯾن ﮔﻔﺗﮫ ﺑﮭﺎءﷲ ﮐﮫ ﺣ دود ﺷش ﺳﺎل ﭘﯾش از ﺷده اﺳت: "ﻋزت از دو طﺎﺋﻘﮫ اﺧذ ﺷد از ﻣﻠوک و ﻋﻠﻣﺎء". ﺑﺎزﮔو ﻧﮕﺎرش رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﻘﻠم آﻣده اﺳت ﺑﮕوﻧﮫ ای ﻓﺷرده 12 اﯾﻧﺟﺎ در ﺑﮭﺎء ﷲ ﺑﯾﺎن ﻣﯽ دارد ﮐﮫ آﯾﻧده اﯾران و ﺟﮭﺎن آﯾﻧده ای اﺳت ﮐﮫ در آن دﯾﮕر ﺟﺎﺋﯽ ﺑرای اﺳﺗﺑداد ﭼﮫ از ﻧوع ﻣذھﺑﯽ و ﭼﮫ از ﻧوع ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺧواھد ﺑود. اﻣﺎ ﺑﮭﺎءﷲ ﻧﮫ ﺗﻧﮭﺎ از ﻧﺎﮔﺳﺳﺗﻧﯽ ﺑودن اﯾن دو ﻧوع اﺳﺗﺑداد - ﺧودﮐﺎﻣﮕﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ ﺷﺎھﺎن و ﺧ ودﮐﺎﻣﮕﯽ دﯾﻧﯽ ﻣرﺑوط ﺑﮫ آﺧوﻧدھﺎ - ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد ﺑﻠﮑﮫ ﺑﻌﻼوه او ﺑﮫ ﺗﻘدم ﻣﻧطﻘﯽ ﻣﺑﺎرزه ﻓرھﻧﮕﯽ ﺑﺎ اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ ﻧﯾز ﺗﮑﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻧد و ﺑرای ھﻣﯾن ﺧﺎطر اﺳت ﮐﮫ ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی اوﻟﯾﮫ ﺑﮭﺎءﷲ در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﺳﺎﻟﮭﺎی 1953 ﺗﺎ 1965 ﻣﯾﻼدی ھﻣﮕﯽ ﺑر طرد ﻗﺎطﻊ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ و ﺗﺄﮐﯾد ﺑر ﺿرورت اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری اﯾراﻧﯾﺎ ن و دﻣﮑراﺳﯽ دﯾﻧﯽ ﯾﻌﻧﯽ ﻧﻔﯽ ﮐﺎﻣل ھر ﻧوع آﺧوﻧد و ﮐﺷﯾش اﺳﺗوار ﺷده اﺳت. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﮐﺗﺎب اﯾﻘﺎن ﻣﯽ ﮔوﯾد ﮐﮫ ﺗﻧﮭﺎ راه ﺷﻧﺎﺳﺎﺋﯽ ﺣﻘﯾﻘت " اﻧﻘطﺎع " اﻓراد اﺳت اﻣﺎ ﻣﻌﻧﺎی اﯾن اﻧﻘطﺎع را ﺑﺷﮑل ﻧﻔ ﯽ ﺗﻘﻠﯾد و واﺑ ﺳﺗﮕ ﯽ ﻓﮑری ﺑﮫ دﯾﮕران و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑﮫ ﭼﺷم ﺧود دﯾدن و ﺑﮫ ﮔوش ﺧود ﺷﻧﯾدن و از ﺗﻌﺻﺑﮭﺎی ﮔروھﯽ ﻓراﺗر رﻓﺗن و ﺧود را اﻧﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗواﻧﺎﺋﯽ ﺑراﺑر و ﺧداداد ﺑرای ﺧردﻣﻧدی و اﻧدﯾﺷﻣﻧدی دﯾدن ﺗﻌرﯾف ﻣﯽ ﮐﻧد. 13 ﭘس از آن و در ﻣﺗن طرد ﻓرھﻧﮓ اﺳﺗﺑداد ﻣذھﺑﯽ و ﻓرھﻧﮕﯽ اﺳت ﮐﮫ ﻣﯾﻼدی ﺑﮫ ﺑﻌد از ﻟزوم دﻣﮑراﺳﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺑرای اﯾران ﺳﺧن ﻣﯽ ﮔوﯾد. 1860 ﺑﮭﺎءﷲ از دھﮫ 14 از ﻧوع ﺗﯾپ اﯾدﺋﺎل در اﻧدﯾﺷﮫ ﻣﺎﮐس وﺑر – در ﺑﺎره راﺑطﮫ دﯾن و ﺗﺟدد و ﺑوﯾژه اﺳﻼم و ﺗﺟدد ﻣﯽ ﺗوان ﻣﯾﺎن دو ﻧوع اﻧدﯾﺷﮫ اﻓراطﯽ 15 - ﺗﻔﮑﯾﮏ ﻧﻣود. ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد ﻣﺣور ﻧﻣوﻧﮫ اﻓراطﯽ ﯾﮏ ﻧظرﯾﮫ ﺗﺟدد ﺳﺗﯾز اﺳت ﮐﮫ ﻋﻠت واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران را اﻧﺣراف از اﺳﻼم داﻧﺳﺗﮫ و ﺑﺎ ﺗﺟدد ﻏرﺑﯽ ﮐﺎﻣﻼً در ﺳﺗﯾز ﺑوده و ﺑﺎزﮔﺷت اﯾران ﺑﮫ ﮔذﺷﺗﮫ را راه ﺳرﺑﻠﻧد ی و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ﻣﯽ ﺷﻣﺎرد و اﯾن ﺑﺎزﮔﺷت ﺑﮫ ﮔذﺷﺗﮫ را در ﭼﯾ رﮔﯽ ﻓﻘﮫ اﺳﻼ ﻣﯽ ﺑر ھﻣﮫ ﻧﮭﺎدھﺎی اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ و ﺳﯾﺎﺳﯽ اﯾران و ﻟزوم ﺗﻘﻠﯾد و اطﺎﻋت ﺑﯽ ﭼون و ﭼرای ﻣردم از آﺧوﻧدھﺎ ﺗﻌرﯾف ﻣﯽ ﮐﻧد. ﺑر ﻋﮑس ﻧظرﯾﮫ ﺗدﯾن ﺳﺗﯾز ﺳﺑب اﺻﻠﯽ واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران را اﺳﻼم داﻧﺳﺗﮫ و ﺑﺎ ھر ﻧوع ﺗدﯾﻧﯽ در ﺳﺗﯾز ﺑوده و ﺗﻘﻠﯾد ازﻏرب ﯽ و ﺑ دﯾﻧﯽ آﻧرا را ه ﻧﺟﺎت اﯾران ﻗ ﻠﻣداد ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑر ﻋﮑس ، ﻣﯾﺎن ﻣﻼ ﮔراﺋﯽ و ﺣﻘﯾﻘت ادﯾﺎن از ﺟﻣﻠﮫ اﺳﻼم ﺗﻔﮑﯾﮏ ﻣﯽ ﮐﻧد و اﮔر ﭼﮫ ﮐﻠﯾد ﻧﺟﺎت اﯾران را در ﻧﻔﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب و ﻧﮭﺎدﯾﻧﮫ ﺷدن آن ﺑﺷﮑل ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﻣﺳﺟد ﻣﯽ ﺷ ﻣﺎرد اﻣﺎ دﯾن را ﭘدﯾداری ﺗﺎرﯾﺧﯽ، زﻧده و ﺳﯾّ ﺎل داﻧﺳﺗﮫ و ﺑر اﯾن ﺑﺎور اﺳت ﮐﮫ ﺣﻘﯾﻘت ادﯾﺎن ﺧود را ﺑ ﺗﻧﺎﺳب ﺑﺎ ﻧﯾﺎزھﺎی زﻣﺎن ظﺎھر ﻣﯽ ﮐ ﻧد و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﺑﮫ ﺗرﻗﯽ و ﺗﮑﺎﻣل و ﻣدﻧﯾت ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺧود ﻣﯽ اﻧﺟﺎﻣد . وﻟﯽ ارﺗﺟﺎع آﺧوﻧد - ﻣﺣور ﻓرھﻧﮕﯽ اﺳت ﮐﮫ ﺟﻧﺑﮫ زﻧده و آﻓرﯾﻧﻧده و ﭘوﯾﺎی دﯾن را ﻧﺎﺑود ﻣﯽ ﮐﻧد و دﯾن را ﺑ ﮫ ﻣﺷﺗﯽ ﺧراﻓﺎت و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﯾﺎزھﺎی ﮐﻧوﻧﯽ ﺟ ﺎﻣﻌﮫ در ﺳﺗﯾز اﺳت ﻣﻧﺣط ﮐرده و ﺑدون ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ ﺣﻘﯾﻘت روﺣﺎﻧﯽ دﯾن ، ﮐﮫ ھﻣﮫ ﻣردم را ﺻورت و ﻣﺛﺎل ﺧدا داﻧﺳﺗﮫ و در ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ ﮐوﺷد ﮐﮫ ﻣردم را ﺑﮕوﻧﮫ ای ﺗرﺑﯾت ﮐﻧد ﮐﮫ در ﺟﮭت ﺑراﺑری و آزادی ﺣرﮐت ﻧﻣﺎﯾﻧد و دﯾن را ﺑﮫ اﺳﺑﺎﺑﯽ ﺑرای ﺟﻠوﮔﯾری از اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﻋﺎﻣﮫ ﻣردم و ﺗروﯾﺞ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب ﯾ ﻌﻧﯽ اﻧﺣطﺎط اﻧﺳﺎﻧﮭﺎ ﺑرﺗﺑﮫ ﺣﯾوان ﻗﻼده ﺑﮫ ﮔردن ﺗﺑدﯾل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. از اﯾن رو رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻧﮫ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﯾد از آﺧوﻧدھﺎ و ﮔذﺷﺗﮫ ﺳرﮐوﺑﮕر ﻣواﻓﻖ اﺳت و ﻧﮫ ﺑﺎ ﺗﻘﻠﯾد از ﻏرب و ﺑﯽ دﯾﻧﯽ آن. ﺑرﻋﮑس، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از اﯾراﻧﯾﺎن ﻣﯽ ﺧواھد ﮐﮫ ﻋﻘل و داﻧش و ھوش را ارج ﻧﮭﻧد و د ر ﺟﮭت ﻓرھﻧﮕﯽ ﮐﮫ ﺑﺎور ﺑﮫ ﺗﻘدس و ﺑراﺑری ھﻣﮫ آدﻣﯾﺎن داﺷﺗﮫ و در ﻧﺗﯾﺟﮫ آزادی، ھﻣت، ﻏﯾرت ﻓﻌﺎل، دﻣﮑراﺳﯽ و ﺑراﺑری ﺣﻘوق ھﻣﮫ اﯾراﻧﯾﺎن را ﻣﻘﺗﺿﺎی ﺧرد ﻣﯽ ﻧد ﺑﯾ ﺣرﮐت ﻧﻣﺎﯾﻧد . آﻧﭼﮫ ﮐﮫ در ﺗﺟرﺑﮫ ﻓرھﻧﮓ ﻏرب و ﻧﯾز ﮔذﺷﺗﮫ ﺷﮑوھﻣﻧد اﯾران ﺑﺎ اﯾن اﺻول اﻧﺳﺎﻧﯽ و ﺧردﻣﻧد ﻣﯽ ﺧواﻧد ﺑﺎﯾد ﮐﮫ ﺳﺗﺎﯾش ﺷود و آﻧﭼﮫ ﮐﮫ در ﻓرھﻧﮓ ﻏرب و ﻧﯾز در ﺣﺎل ﯾﺎ ﮔذﺷﺗﮫ اﯾران ﺑﺎ اﯾن ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت اﯾران ﮐﻧوﻧﯽ در ﺳﺗﯾز اﺳت ﺑﺎﯾد ﻣطرود ﺷود. ﺗﻔﮑﯾﮏ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﻣﯾﺎن ﺗﻘﺎﻟﯾد و ﺧراﻓﺎت دﯾﻧﯽ از ﯾﮏ طرف و ﺣﻘﯾﻘت ﭘوﯾﺎ و زﻧده دﯾن از طرف دﯾﮕر ﺑﮫ اﯾن ﻣﻌﻧﺎﺳت ﮐﮫ ﺑر ﺧﻼف ﺗﺻور ﻣﻼﯾﺎن ﺑﺎزﮔﺷت ﺑﮫ ﺣﻘﯾ ﻘت اﺳﻼم ﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی اﺛ ﺑ ﺎت آﺧوﻧدﯾﺳم ﺑﻠﮑﮫ دﻗﯾﻘﺎً ﺑﻣﻌﻧﺎی طرد ﻣطﻠﻖ آن اﺳت ﭼرا ﮐﮫ ﺑﺎ ﺣﻘﯾﻘت زﻧده دﯾن در ﺳﺗﯾز ﺑوده و دﯾن را از ﺣﻘﯾﻘﺗﯽ زﻧده ﺑﮫ ﻣرداری ﺑﯾﺟﺎن ﻣﺑدل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل اﺳت ﮐﮫ آﺋﯾن زرﺗﺷت ﺑ ﮫ ﺗﮑﺎﻣل و ﺗﻣدن و ﺷﮑوه اﯾران ﻣﻧﺟ ر ﺷد و آﺋﯾن اﺳﻼم در ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻗ رن ﻧﮭم ﺗﺎ دوازدھم ﯾﻌﻧﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﺳﻼم ﺑﺷﮑﻠﯽ زﻧده ﺑﺎ روح و ﻣﻘﺗﺿﺎی زﻣﺎن ﺳﺎزﮔﺎر 12 ﺑﮭﺎءﷲ ، ﻣﺟﻣوﻋﮫ ﮐﺗﺎﺑﮭﺎی ﺳﺑز ﺟﻠد 28 ، ص 40 . 13 ﺑﮭﺎءﷲ ، ﮐﺗﺎب اﯾﻘﺎن. ﻻﻧﮕﻧﮭﺎﯾن: ﻟﺟﻧﮫ ﻧﺷر آﺛﺎر اﻣری، 1998 ﺻص 1 - 61 . 14 ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل در ﻟوح ﺧطﺎب ﺑﮫ ﻣﻠﮑﮫ وﯾﮑﺗورﯾﺎ، در ﮐﺗﺎب اﻗدس، در ﻟوح دﻧﯾﺎ و در دﯾﮕر آﺛﺎر ﺑﮭﺎءﷲ اﺻل دﻣﮑراﺳﯽ ﺳﯾﺎﺳﯽ ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﮔردد. 15 ﻧﮕﺎه ﮐﻧﯾد ﺑﮫ Weber, Max. The Methodology of Social Sciences. New York: The Free Press, 1949, pp. 89-112.

ﺑود ﺑﮫ اﯾﺟﺎد ﻣدﻧﯾﺗﯽ ﮐﮫ ﮐﺎﻧون داﻧش و ﺻﻧﻌت و ﺑردﺑﺎری و ﺗﻌﺎﻣل ﺗﻣدﻧﮭﺎ ﺑود در آﻣد. ﺑﻧﺎﺑراﯾن ﺳﺗﺎﯾش ﺧرد و ﭘذﯾرش ﺑرﺧﯽ از ﻧﮭﺎدھﺎی ﻣﺛﺑت ﻏرب در واﻗﻊ ﭼﯾزی ﺟز ﺑﺎزﮔﺷت ﺑﮫ روح و ﺣﻘﯾﻘت ھﻣﮫ ادﯾﺎن از ﺟﻣﻠﮫ اﺳﻼم ﻧﯾﺳت در ﻋﯾن آﻧﮑﮫ ﭼﻧﯾن ﺑﺎزﮔﺷﺗﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی طرد ﺑﻧﯾﺎدی ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ارﺗﺟﺎع ﻣذھﺑﯽ اﺳت. از اﯾﻧﺟﺎﺳت ﮐﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﭘﯾﺎﻣﺑران و دﯾن آﻧﺎن ﻋﺎﻣل ﺗرﻗﯽ و ﺗﮑﺎﻣل ﺑوده اﺳت وﻟﯽ ﺣﻘﯾﻘت دﯾن را زﻧده ﺑودن، اﻧطﺑﺎق ﺑﺎ ﻣﻘﺗ ﺿﯾﺎت زﻣﺎن، و ﮔﺳﺗرش ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و دا ﻧش و ﺑﯾﻧش ﻣﻌرﻓﯽ ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. دﻟﯾل ﺣﻘﺎﻧﯾت ﻣوﺳﯽ آن ﺑود ﮐﮫ ﺑردﮔﺎﻧﯽ را ﮐﮫ در اﺳﺎرت و ذﻟت ﺑﺳر ﻣﯽ ﺑردﻧد ﺑﮫ ﺗﻣدﻧﯽ ﺑزرگ ﮐﮫ ﮐﺎﻧون داﻧش و ﺣﮑﻣت ﺑود ﺗﺑدﯾل ﮐرد ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ دﻟﯾل ﺣﻘﺎﻧﯾت ﻣﺣﻣد ﻧﯾز ﻧﮫ ﻣﻌﺟزات ﺧراﻓﯽ ﺧردﺳﺗﯾز ﺑﻠﮑﮫ ﯾﮕﺎﻧﮫ ﺳﺎﺧﺗن ﻗﺑﺎﺋل ﭘراﮐﻧده ﺧوﻧرﯾز در ﺗﻣدﻧﯽ ﺟﮭﺎﻧﯽ و ﻣدﻧﯾﺗﯽ ﺷﮑوھﻣﻧد ﺑود. ﺑﮫ اﯾن دﻟﯾل راه ﻧﺟﺎت اﯾر ان ﻧﮫ ﺣرﮐت در ﺟﮭت آﺧوﻧﯾﺳم ﺑﻠﮑﮫ ﺣ رﮐت در ﺟﮭت ﺣﻘﯾﻘت و روح اﺳﻼم ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺗﺿﯾﺎت ﺧرد و زﻣﺎن اﺳت. 16 اﻟﺑﺗﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء در دو اﺛر ﻋﻣده دﯾﮕر ﺧود در ارﺗﺑﺎط ﺑﺎ اﯾران ﻧﯾز ﻣﺳﺋﻠﮫ اﺻﻠﯽ اﯾران را ﻣﺳﺋﻠﮫ اﺳﺗﺑداد دﯾﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﯾﻧد. رﺳﺎ ﻟﮫ ﺳﯾﺎﺳﯾﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﮫ ﭘس از ﺟﻧﺑش ﺗﻧﺑﺎﮐو ﻧوﺷﺗﮫ ﻣﯽ ﺷود و ﺑر ﺿ رورت ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺣﮑوﻣت ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد و راه ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران را در اﯾن ﺟداﺋﯽ ﻣﯽ ﺑﯾﻧد. اﯾﻧﮑﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء درﺳت ﭘس از ﺟﻧﺑش ﺗﻧﺑﺎﮐو ﺑﮫ اﻧﺗﻘﺎد از ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم ﻣﯽ ﭘردازد ﻧﺷﺎﻧﮫ ﺧردﻣﻧدی و آﮔﺎھﯽ ژرف او ا ز ﺟﺎﻣﻌﮫ ﺷﻧﺎﺳﯽ اﯾران ﺑود. ﺟﻧﺑش ﺗﻧﺑﺎﮐو اﮔر ﺟﮫ ﺟﻧﺑﺷﯽ ﻣﺛﺑت ﺑود و ﻣردم را ﻧﯾز در ﺟﮭت ﻣﺷﺎرﮐت اﺟﺗﻣﺎﻋﯽ ﺳوق داد وﻟﯽ اﯾن ﭘدﯾده ﻣﺛﺑت در ﻋﯾن ﺣﺎل ﻧﻘطﮫ ﻋطﻔﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻر اﯾران ﺷد ﮐﮫ ﻣوﻓﻘﯾت ﺟﻧﺑ ش ﺗﻧﺑﺎﮐو را ﺑﮫ ﻣﻌﻧﺎی ﻣﺷروﻋﯾت و درﺳﺗ ﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﻣﻼ ﮔراﺋﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻣود و ﺑﮫ ھﻣﯾن دﻟﯾل در ﺑﻠﻧد ﻣدت ﺑﮫ ﺷﮑﺳت ھﻣﮫ ﻧﮭﺿﺗﮭﺎی اﺻﻼﺣﯽ در اﯾران ﻣﻧﺟر ﺷد. ﺷﺟﺎﻋت و ﺷﮭﺎﻣت ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﮐﮫ ﺑرداﺷت آﺧوﻧد - ﻣﺣور از ﺟﻧﺑش ﺗﻧﺑﺎﮐو را در ﭼﻧﯾن ﻣوﻗﻌﯾﺗﯽ ﮐﮫ ھﻣﮫ ﺑﮫ ﺳﺗﺎﯾش ﻣﻼﯾﺎن ﻣﺷﻐوﻟﻧد ﻣورد ﭘرﺳش ﻗرار داده و آزادی و رھﺎﺋﯽ ا ﯾ ران را ﻧﯾﺎزﻣﻧد ﺟ داﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت و طرد ﻓ رھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم ﻣﯽ ﺑﯾﻧد ﺑراﺳﺗﯽ از درﺧﺷﺎﻧﺗرﯾن و ﭘر اﻓﺗﺧﺎرﺗرﯾن رﺧدادھﺎی ﺗﺎرﯾﺦ اﯾران اﺳت. ﺑﮫ ھﻣﯾن ﺗرﺗﯾب در ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷ ﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح ﻧﯾز ﺳﺧن اﺻﻠﯽ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء در ﻣﯾﺎﻧﮫ دھﮫ 1880 ﻣﯾﻼدی اﯾن اﺳ ت ﮐﮫ ﺳﺑب اﺻﻠﯽ ﭘﯾﺷرﻓت ﻏرب ﺣرﮐت آن در ﺟﮭت آزادی دﯾن و وﺟدان و ﺟداﺋﯽ دﯾن از ﺳﯾﺎﺳت ﺑود و ﺑر ﻋﮑس واﭘس ﮔراﺋﯽ اﯾران ﻣدﯾون ﭼﯾرﮔﯽ ھر ﭼﮫ ﺑﯾﺷﺗر ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد ﻣﺣور و ﺳرﮐوب آزادی وﺟدان در اﯾران ﺑوده اﺳت. ﺑﻌﻧوان ﻣﺛﺎل ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﭘس از ذﮐر واﭘس ﮔراﺋﯽ اروﭘﺎ در ﻗرون وﺳطﯽ و ﻓرھﻧﮓ ﺗﻌﺻب و ﺗﻌرض ﻣذھﺑﯽ آن ﭼﻧﯾن ﻣﯽ ﻧوﯾﺳد: ﭼون اﯾن اﺧﺗﻼﻓﺎت و ﺗﻌرﺿﺎت و ﺗﻌﺻّﺑﺎت را از ﻣﯾﺎ ن ﺑر داﺷﺗﻧد و ﺣﻘوق ﻣﺳﺎوات رﻋﺎﯾﺎ و تﯾّ ﺣر وﺟدان ﺑراﯾﺎ اﻋﻼن ﻧﻣودﻧد اﻧوار ﻋزت و اﻗﺗدار از آ نآ ﻓﺎق ﻣﻣﻠﮑت طﺎﻟﻊ و ﺑﮫ دﯾد ﮔر ﻻﺋﺢ ﻗﺳﻣﯽ آ ﮐﮫ ن ﻣﻣﺎﻟﮏ در ﺟﻣﯾﻊ ﻣراﺗب ﺗر ﻗّﯽ ﻧﻣوده ، در ﺣﺎﻟﺗﯽ ﻋظ ﮐﮫ ا م ﺳﻠطﻧت وار ﭘﺎ اﺳﯾر و ذﻟﯾل اﺻﻐر ﺣﮑوﻣت آ ﺳﯾﺎ ﺑود . ﺣﺎل دول ﺳﯾﺎ آ ﯾﻣﮫ ﻋظ ﻣﻘﺎوﻣت دول ﺻﻐﯾره اروﭘﺎ ﻧﺗواﻧﻧد . اﯾن ﺑراھﯾن ﺑﮫ اﯾن ﺷﺎﻓﯽ ﮐﺎﻓﯽ اﺳت ﮐﮫ وﺟدان اﻧﺳﺎﻧﯽ ﻣﻘدّس و ﻣﺣﺗرم اﺳت و ﮔﯽزاد آ آ ن ﺑﺎﻋث اﺗﺳﺎع اﻓﮑﺎر و ﺗﻌدﯾل اﺧﻼق و ﺗﺣﺳﯾن اطوار و اﮐﺗﺷﺎف اﺳرار ﺧﻠﻘت . اﺳت ﻋﺎﻟم اﻣﮑﺎن و ظﮭور ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﮑﻧوﻧﮫ 17 ﻧﻔﯽ آﺧوﻧدﯾﺳم در ﭼﺎرﭼوﺑﯽ اﺳﻼم ﮔﻔﺗﮫ ﺷد ﮐﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ در ﻋﯾن اﺣﺗرام ﺑﮫ ﺣﻘﯾﻘت اﺳﻼم ﺑﮫ طرد ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ارﺗﺟﺎع ﻣذھﺑﯽ ﻣﯽ ﭘردازد و ﺑرای اﯾن ﻣﻧظور ﺑﮫ ﺟﻧﺑﮫ زﻧده و ﺧﻼق دﯾن از ﺟﻣﻠﮫ اﺳﻼم ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﮐﻧد. وﻟﯽ رﺳﺎﻟﮫ ﻣﺪﻧﯿﮫ ﺑﺎ ﯾﮏ دﺷﻮاری ﺑ ﺰرگ روﺑﺮو اﺳﺖ. از طﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﮫ ﻓﺮھﻨﮓ ﺳﻨﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﻣﻼ ﮔﺮا را در ھﻢ ﺷﮑﻨﺪ و از طﺮف دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮐﮫ ﺑﺎور ﺑﮭﺎﺋﯽ ﺑﮫ زﻧﺪه ﺑﻮدن دﯾﻦ، ظﮭﻮر دﯾﻦ ﻧﻮﯾﻦ، و ﻟﻐﻮ ھﺮ ﻧﻮع ﮐﺸﯿﺶ و آﺧﻮﻧﺪی را ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﺪ. رﺳﺎﻟﮫ ﻣﺪﻧﯿﮫ ﺑﮕﻮﻧﮫ ای ﮔﻤﻨﺎ م و ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺻﻼح طﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و ﭼ ﻨﺪ ﺑﺎر در طﻮل ﮐﺘﺎب ﻋﺒﺪاﻟﺒﮭﺎء ﺳﺒﺐ ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب را اﯾﻦ ا ﻣﺮ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐ ﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪ ا ﻧﻨﺪ ﮐﮫ ھﺪف ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻧﮫ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻠﮑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪ ا و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﮫ اﯾﺮان اﺳﺖ. ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ ﺑﮫ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﮫ ﮔﻤﻨﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻘﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﯾﺮان آ ن زﻣﺎن ﮐﺎﻣﻼً رواج داﺷﺖ. ﻣﻠﮑﻢ ﺧﺎن اﺛﺮ ﺧﻮد را " ﮐﺘﺎﺑﭽﮫ ﻏﯿﺒﯿﮫ " ﻧﺎﻣﯿﺪ و ﻣﻌﻨﺎی ﻏﯿﺒﯿﮫ ﮔﻤﻨﺎم ﺑﻮدن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻮد. آﺧﻮﻧﺪزاده " ﺳﮫ ﻣﮑﺘﻮب " ﺧﻮ درا ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻮﺷﺘﮫ ای ﮐﮫ او ﻧﮫ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻠﮑﮫ آ ﻣﺘﺮﺟﻢ ن ﺑﮫ ﺗﺮﮐﯽ اﺳﺖ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آن ﯾﮏ ﺳﯿﺎح و ﺷﺎھﺰاده ھﻨﺪی اﺳﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮد. زﻧﺪﮔﯽ و آﺛﺎر ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪ آﺑﺎدی و آﻗﺎﺧﺎن ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗ ﻘﯿﮫ و ﺗﻨﺎ ﻗﺾ و ﻓﺮﺻﺖ طﻠﺒﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﯾﮏ ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﻣﯿﺎ ن آﺛﺎر ﮔﻤ ﻨ ﺎم ﻋﺒﺪاﻟﺒﮭﺎء و ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎی اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﺟﮫ ﮐﺮد. ﻋﻠﺖ آﻧﮑﮫ اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ ای ﮔﻤﻨﺎم ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﺑﺨﺎطﺮ ﺗﺮس آﻧﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧ ﮑﮫ ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن را از دﺳﺖ ﻧﺪھﻨﺪ. ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻋﻠﺖ آﻧﮑﮫ ﻋﺒﺪاﻟﺒﮭﺎء اﯾ ﻦ دوﺷﺘﮫ ھﺎ را ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ ای ﮔﻤﻨﺎم ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﻄﻠﻘﺎً در ﻓﮑﺮ ﻧﺎم و ﺟﺎن ﻧﺒﻮد ﺑﻠﮑﮫ ھﺪﻓﺶ ﺻﺮﻓﺎً ﺧﺪﻣﺖ ﺑﮫ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮد. وی در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدی ﺑﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﮫ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮭﺎﺋﯽ ﺑﻠﮑﮫ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﮭﺎءﷲ ﺑﻮد ﺗﺼﺮﯾﺢ و اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺑﯽ ﭘﺮو ا از ﻧﺴﺦ اﺳﻼم و ﺗﺒﻠﯿﻎ آﺋﯿﻦ ﻧﻮﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ . اﻣﺎ ﺑﺮای ﻧﮑﮫ آ ﺑﮫ اﯾﺮان و ﺗﻮﺳﻌﮫ آن ﻋ ﺸﻖ ﻣﯽ ورزﯾﺪ و ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﺨﺎطﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ از آﺧﻮﻧﺪھﺎی ﺘﻌﺼﺐ ﻣ ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﮭﯽ ﺑﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣﺪﻧﯿﮫ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﻧﻤﻮد از

16 ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺻص. 88 - 106 . 17 ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ، ﻣﻘﺎﻟﮫ ﺷﺧﺻﯽ ﺳﯾﺎح

https://reference.bahai.org/fa/t/ab/TN/tn-6.html#pg97

ذﮐﺮ ﻧﺎم ﺧﻮد ﺧﻮدداری ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮا ﻧﺪ ﺑﮫ اﺻﻼح اﯾﺮان ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ . دﯾﮕﺮان از روی ﺗﻘﯿﮫ و ﺗﺮس از آزار ﺑﺸﮑﻞ ﻨﮔﻤ ﺎم ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ د ﺎﻟﯿﮑﮫ رﺣ ﻋﺒﺪاﻟﺒﮭﺎء از روی ﻋﺸ ﻖ ﺑﮫ اﯾﺮان اﯾﻦ ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ . در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺗﯿﺰﺑﯿﻦ ﺑﻮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﺎی ھﻮﯾﺖ راﺳﺘﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را از ﻻﺑﻼی رﺳﺎﻟﮫ ﻣﺪﻧﯿﮫ ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ. ﺣﺘﯽ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﺣﺪی در ﻋﯿﻦ ﮔﻤ ، ﻨﺎﻣﯽ اﺷﺎره ای ﺑﮫ ھﻮﯾﺖ راﺳﺘﯿﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در ﺑﺮ دارد. ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﺎب اﺳﺮار اﻟﻐﯿﺒﯿﮫ ﻻﺳﺒﺎب اﻟﻤﺪﻧﯿﮫ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اﺳﺮار ﻏﯿﺒﯽ ﻣﺪﻧﯿﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ در اﯾﻨﺠﺎ واژه ﻏﯿﺒﯽ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﮔﻤﻨﺎم ﺑﻮدن اﺳﺖ و ھﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اﻟﮭﯽ ﺑﻮدن. ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎ ب ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺳﺮار اﻟﮭﯽ اﺳﺖ و از ﺳﺮﭼ ﺸﻤﮫ ای ﻏﯿﺒﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﯿﺰد ﺮا ﮐﮫ ﺑﮫ ﭼ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﮭﺎءﷲ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه و ﺑﺎزﮔﻮی اراده و داﻧﺶ اﻟﮭﯽ اﺳﺖ. ﭘس رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺟﺎی آﻧﮑﮫ ﺑﮫ روال ﻋﺎدی ﺑﮭﺋﯽ ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم را ﺑﮕوﻧﮫ ای اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯾد ﺑر ﺑر ظﮭور آﺋﯾﻧﯽ ﻧوﯾن طرد ﻧﻣﺎﯾد ھﻣﺎن ﻣﻔﮭوم را ﺑ ﮕوﻧﮫ ای ﻣﻼﯾﻣﺗر و در درون ﭼﺎرﭼوﺑﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎ اﺳﺗﻔﺎده ا ز واژه ھﺎ و ﺑﺎورھﺎی ﺷﯾﻌﯾﺎن ﻣطرح ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺗﻌﺻب ﻣذھﺑﯽ اﯾراﻧﯾﺎن و آﺧوﻧدھﺎ ﮐﺎھش ﯾﺎﺑد و در ﺟﮭت ﺗﻣدن و آزادی ﺣرﮐت ﻧﻣﺎﯾﻧد. از اﯾن روﺳت ﮐﮫ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑرای طرد ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم درﺳت ﺑﮫ ھﻣﺎن ﭼﯾزی اﺳﺗدﻻل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﮐﮫ آﺧوﻧدھﺎ آﻧرا ﻣﺑﻧﺎی ﻣﺷروﻋﯾت و اﻗﺗدار ﺧود داﻧﺳﺗﮫ و ﻣﯽ داﻧﻧد و ﺑﺎ ﺗﻌﺑﯾری ﭘﯾﺷرو و ﺧﻼق ، ھﻣﺎن دﻟﯾل را ﺑﮫ ﺑرھﺎﻧﯽ ﺑرای ﻧﻔﯽ ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب ﺑدل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. اﯾن دﻟﯾل ﭼﯾزی ﻧﯾﺳت ﺟز ﻣﻌدودی ﺣدﯾث ﮐﮫ آﺧوﻧدھﺎ ﺑﺎﺗﮑﺎی ﮔﻔﺗﮫ ھﺎﯾﯽ ﻣﻧﺳوب ﺑﮫ اﻣﺎﻣﺎن ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد را واﺟب ﻣﯽ دا ﻧﻧد. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻣﮭﻣﺗرﯾن و ﻣﺷﮭورﺗرﯾن اﯾن اﺣﺎدﯾث را ﮐﮫ ﺑﯾﺎن ﺷراﯾط ﻋﻠﻣﺎی واﺟب اﻟﺗﻘﻠﯾد اﺳت را ﺑﺎزﮔو ﮐرده و ﺑﯾﺷﺗرﯾن ﺻﻔﺣﺎت ﮐﺗﺎب را ﺑﮫ ﺗﻔﺳﯾر و ﺗﻌﺑﯾری از اﯾن ﺷراﯾط اﺧﺗﺻﺎص ﻣﯽ دھد. ﺑﺎﯾد ﺑﮫ ﯾﺎد آورﯾم ﮐﮫ از 138 ﺻﻔﺣﮫ ﭼﺎپ ﻣﺗداول رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ درﺳت دوﺳوم ﮐﺗﺎب ﯾﻌﻧﯽ از ﺻﻔﺣ ﮫ 41 ﺗﺎ 126 ھﻣﮕﯽ ﺑﮫ ﺗﻔﺳﯾر اﯾن ﺣدﯾث ﭘرداﺧﺗﮫ ﺷده و ھﻣﯾن ﻣطﻠب ﻧﺷﺎن ﻣﯽ دھد ﮐﮫ ﺗﺎ ﭼﮫ ﺣد ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﻣﺳﺋﻠﮫ اﺻﻠﯽ اﯾران را ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧدﯾﺳم ﻣﯽ داﻧﺳﺗﮫ اﺳت. ﺣدﯾث ﺷراﯾط ﻋﻠﻣﺎء از ﻗول اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﯾﺎن ﻣﯽ دارد ﮐﮫ ﻋﻠﻣﺎﺋﯽ ﮐﮫ دارای ﭼﮭﺎر وﯾژﮔﯽ ﺑﺎﺷﻧد ﺗﻘﻠﯾد از آﻧﺎن رواﺳت: ﻧﺧﺳت آﻧﮑﮫ ﺧود را ﺻﯾ ﺎﻧت ﮐﻧﻧد )ﺻﺎﺋﻧﺎً ﻟﻧﻔﺳﮫ(. دوم آﻧﮑﮫ دﯾن ﺧود را ﺣﻔط ﻧﻣﺎﯾﻧد )ﺣﺎﻓظﺎً ﻟدﯾﻧﮫ( . ﺳوم آﻧﮑﮫ ﺑﺎ ھوا و ھوس ﺧود ﭘﯾﮑﺎر ﮐﻧﻧد )ﻣﺧﺎﻟﻔﺎً ﻟﮭواه(. ﭼﮭﺎرم آﻧﮑﮫ از ﻓرﻣﺎن ﻣوﻻی ﺧود اطﺎﻋت ﮐﻧﻧد )ﻣطﯾﻌﺎً ﻻواﻣر ﻣوﻻه(. رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﮫ ﺗﻌﺑﯾر اﯾن ﭼﮭﺎر وﯾژﮔﯽ ﻣﯽ ﭘردازد و از اﯾن ﺗﻌﺑﯾر ﻧوﯾن ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ ﮔﯾ رد ﮐﮫ ﻣﻌﻧﺎی راﺳﺗﯾن اﯾن وﯾژﮔ ﯾﮭﺎ در ﺷراﯾط ﮐﻧوﻧﯽ اﯾران آﻧﺳت ﮐﮫ اﯾن اﻓراد در ﺟﮭت ﭘﯾﺷرﻓت و آزادی اﯾران و ﯾﺎدﮔﯾری از داﻧﺷﮭﺎی ﺳودﻣﻧد ﻧوﯾن و ﻧﻔﯽ ﺗﻌﺻب و ﻧﺎﺑردﺑﺎری ﻣذھﺑﯽ و ﺗﺷوﯾﻖ ﻣردم ﺑﮫ ﺻﻧﻌت و ﻓﻌﺎﻟﯾت و اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری و آﻣوزش و ﻋداﻟت ﺣرﮐت ﻧﻣﺎﯾﻧد و ﻣردم را ﻋﺎدت دھﻧد ﮐﮫ ﺑﺎ آﻣوزش و ﭘرورش و ﻋﺎدت ﺑﮫ ﺧود اﻧدﯾﺷﯽ دﯾﮕر ﻧﯾﺎزی ﺑﮫ ﺗﻘﻠﯾد از ﮐﺳﯽ ﻧداﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﻧد. ﺑﮫ ﻋﺑﺎرت دﯾﮕر ﻋﯾداﻟﺑﮭﺎء ﺑﺎ ﺗﻌﺑﯾر زﻧده اﯾن ﺷراﯾط ﺑﺎ ﺗوﺟﮫ ﺑﮫ ﻧﯾﺎزھﺎی زﻣﺎن ﺑﮫ دو ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ رﺳد. ﻧﺧﺳت آﻧﮑﮫ ﻋﺎﻟم راﺳﺗﯾن ﮐﮫ دارای اﯾن ﺷراﯾط ﺑﺎﺷد ﺗﻘرﯾﺑﺎً وﺟود ﻧدارد و ﺑر ﻋﮑس آﺧوﻧدھﺎی ﺳﻧت ﭘرﺳت و ارﺗﺟﺎﻋﯽ و ﻣﺗﻌﺻب آﻧ ﭼﻧﺎن ﺑﺎ اﯾن وﯾژﮔﯾﮭﺎ در ﺳﺗﯾزﻧد ﮐﮫ ﺗﻘﻠﯾد از آﻧﺎن ﺑﮑﻠﯽ ﺧﻼف اﺳﻼم اﺳت. دوم آﻧﮑﮫ ﻋﺎﻟم راﺳﺗﯾن اﮐﻧون ﮐﺳﯽ اﺳت ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗروﯾﺞ ﻣﻌﺎرف در ﻣﯾﺎن ﻣردم و ﺗﺷوﯾﻖ اﺳﺗﻘﻼل ﻓﮑری ﻣﯾﺎن اﯾﺷﺎن ﻧﯾﺎز ﺑﮫ ﺗﻘﻠﯾد را از ﻣﯾﺎن ﻣﯽ ﺑرد. ﭘﯾش از ﺑررﺳﯽ ﻓﺷرده ﺗﻌﺑﯾر ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء از اﯾن ﭼﮭﺎر وﯾژﮔﯽ ، ﺳود ﻣﻧد اﺳت ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺗﯾﺟﮫ ﮔﯾری رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺣﺛش در ﺑﺎره ﺷراﯾط ﻋﻠﻣﺎء ﺗوﺟﮫ دﻗﯾﻖ ﻧﻣﺎﺋﯾم ﺗﺎ ﺑﺑﯾﻧﯾم ﮐﮫ ﭼﮕوﻧﮫ رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ اﺑزار ﻣﺷروﻋﯾت آﺧوﻧدﯾﺳم را ﺑﮫ ﻓرھﻧﮓ طرد ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب و ﻧﺎداﻧﯽ و ﺳﺎده ﻟوﺣﯽ و ﺑﯾﮭودﮔﯽ و واﺑﺳﺗﮕﯽ ﺑﮫ آﺧوﻧدھﺎ ﺗﺑدﯾل ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد : ای اھل اﯾران ﭼﺷم را ﺑﮕﺷﺎﺋﯾد و ﮔوش را ﺑﺎز ﮐﻧﯾد و از ﺗﻘﻠﯾد ﻧﻔوس ﻣﺗوھّﻣﮫ ﮐﮫ ﺳﺑب اﻋظم ﺿﻼﻟت و ﮔﻣراھﯽ و ﺳﻔﺎﻟت و ﻧﺎداﻧﯽ اﻧﺳﺎﻧﺳت ﻣﻘدّس ﮔﺷﺗﮫ ﺑﺣﻘﯾﻘت اﻣور ﭘﯽ ﺑرﯾد و در اﺗّﺧﺎذ و ﺗﺷﺑّث وﺳﺎﯾل ﺣﯾﺎت و ﺳﻌﺎدت و ﺑزرﮔواری و ﻋزّت ﺧود ﺑﯾن ﻣﻠل و طواﯾف ﻋﺎﻟم ﺑﮑوﺷﯾد ... ھﻣّت را ﺑﻠﻧد ﮐﻧﯾد و ﻣﻘﺎﺻد را ارﺟﻣﻧد ﮐﺳﺎﻟت ﺗﺎ ﮐﯽ و ﻏﻔﻠت ﺗﺎ ﭼﻧد از ﺗن ﭘروری ﺟز ﻧوﻣﯾدی دارﯾن ﻧﯾﺎﺑﯾد و از ﺗﻌﺻّب ﺟﺎھﻠﯽ و اﺳﺗﻣﺎع اﻗوال ﺑﯽ ﻓﮑران و ﺑﯽ ﺧردان ﺟز ﻧﮑﺑت و ذﻟّت ﻧﺑﯾﻧﯾد ﺗوﻓﯾﻘﺎت اﻟﮭﯾّﮫ ﻣؤﯾّد ﺷﻣﺎ و ﺗﺄﯾﯾدات رﺑّﺎﻧﯾّﮫ ﻣوﻓّﻖ از ﭼﮫ . ﺑﺟﺎن ﻧﺧروﺷﯾد و ﺑﺗن ﻧﮑوﺷﯾد 18 وﯾژﮔ ﯽ ﻧﺧﺳت: ﺻﯾﺎﻧت ﻧﻔس رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﻣﯽ ﮔوﯾد ﮐﮫ ﻣﻧظور از ﺣﻔظ ﺧود ﺗن ﭘروری ﻧﺑوده ﺑﻠﮑﮫ ﻧﮕﮭداﺷﺗن ﺧود از ﻧﺎداﻧﯽ و ﺳﺗم و ﺗﺟﺎوز ﺑﮫ ﺣﻘوق دﯾﮕران و دﯾﮕر ﺻﻔﺎت ﻧﺎﭘﺳﻧدﯾده اﺳت. ﺑدﯾن ﺗرﺗﯾب ﻋﺎﻟم راﺳﺗﯾن در ﺟﮭت ﺗﮑﺎﻣل ھﻣﮫ ﺟﺎﻧﺑﮫ ﺧود و ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﯽ ﮐوﺷد و از ﻣﻌﻧﺎی ﺳﻧﺗﯽ ﻋﻠم ﻓراﺗر ﻣﯽ رود و ﺑﮫ ﮔﺳﺗرش اﻧواع داﻧﺷﮭﺎ ی ﺳودﻣﻧد ﻧوﯾن ﺑرای ﺗﻣدن و ﭘﯾﺷرﻓت اﯾران ھﻣت ﻣﯽ ﮔﻣﺎرد و ﺑﻣﻧظور اﺟرای ﻋداﻟت از اﺻﻼح ﻗﺎﻧوﻧﯽ و ﺑراﺑری ﺣﻘوق اﻓراد دﻓﺎع ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد. از آن ﮔذﺷﺗﮫ ﺑﺧﻼف ﻓرھﻧﮓ ﺗﻘﻠﯾد و ﺗﻌﺻب ؛ ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء دﯾن داری و اﻧﻘطﺎع و ﮐﻣﺎل ﻣﻌﻧوی را ﻧﮫ در ﺑطﺎﻟت و ﮐﺳﺎﻟت و ﺑﯾﮑﺎری اﻓراد ﺑﻠﮑﮫ در ھﻣت و ﻏ ﯾرت ﻣردم در ﺟﮭت ﮐﺎر و ﮐﺳب و ﺧﻼﻗﯾت اﻗﺗﺻﺎدی و اﯾﺟﺎد ﮐﺎر و ﺛروت ﺑرای ﺟﺎﻣﻌﮫ ﻣﯽ ﭘﻧدارد:

18 . ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ص. 123 - 124 .

اﻟﯾوم ﻧﺎس ﺑظﻧون و اوھﺎم ﺧود ﭼﻧﯾن ﺗﺻوّر ﻧﻣوده و ﻣؤﻣن ﺑﺂﯾﺎت و رﺳل و ﮐﺗب و ﺷراﯾﻊ اﻟﮭﯾّﮫ و � اﻧد ﮐﮫ ﻧﻔﺳﯽ ﮐﮫ ﻣوﻗن ﺑﺎ ﻣظﮭر ﺧﺷﯾﺔ ﷲ اﺳت ﺑﺎﯾد ﻣﻌطّل و ﻣﻌوّق ﺑﻣﺎﻧد و ﺑﺑطﺎﻟت و ﺑطﺎﺋت اﯾّﺎم ﺑﮕذراﻧد ﺗﺎ از ﻧﻔوﺳﯽ ﻋﻧدﷲ ﻣﺣﺳوب ﮔردد ﮐﮫ از . دﻧﯾﺎ و ﻣﺎ ﻓﯾﮭﺎ ﮔذﺷﺗﮫ دل ﺑﻌﺎﻟم اﺧروی ﺑﺳﺗﮫاﻧد و از ﺧﻠﻖ ﺑﻌﯾد ﺷده ﺑﺣﻖّ ﺗﻘرّب ﺟﺳﺗﮫاﻧد 19 وﯾژﮔﯽ دوم: ﺣﻔظ دﯾن رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺣﻔظ دﯾن را ﺑﻣﻌﻧﺎی ﺗروﯾﺞ دﯾن در ﭘﮭﻧﮫ دﻟﮭﺎ ﺗﻌرﯾف ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد وﻟﯽ ھﻣﯾن ﻣطﻠب را ﺑزرﮔﺗرﯾن دﻟﯾل ﻧﻔﯽ ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد ﻣﺣور ﻣﯽ ﮔﯾرد. ﻋﺑداﻟﺑﮭﺎء ﺑﯽ آﻧﮑﮫ ﺳﺧﻧﯽ از آﺋﯾن ﺑﮭﺎﺋﯽ و ﯾﺎ ﻧﺳﺦ ﺣﮑم ﺟﮭﺎد در ﻧوﺷﺗﮫ ھﺎی ﺑﮭﺎءﷲ ﺑﻣﯾﺎن آورد ﺑر اﯾن ﻧﮑﺗﮫ ﺗﺄﮐﯾد ﻣﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﮐﮫ وﯾژﮔﯾﮭﺎی ﮐﻧوﻧﯽ ﺟﮭﺎن ﺑﮕوﻧﮫ ای اﺳ ت ﮐﮫ در آن راه ﺗروﯾﺞ دﯾن ﻧﮫ ﺧﺷوﻧت و ﺑﺎور ﺑﮫ ﻧﺟﺎﺳت ﻏﯾر ﻣﺳﻠﻣﺎﻧﺎن و دوری ﮔز ﯾدن از آﻧﺎن و ﺗوھﯾن ﺑﮫ اﻧﺎن اﺳت ﺑﻠﮑﮫ ھم اﮐﻧون ﺗﻧﮭﺎ راه اﯾﻧﮑﮫ ﻣردم ﺟﮭﺎن ﺑﮫ آﺋﯾن اﺳﻼم ﺟذب ﺷوﻧد اﯾن اﺳت ﮐﮫ اﺳﻼم را آﺋﯾن دوﺳﺗﯽ و ﻣﺣﺑت و ﻣﻌﺎﺷرت و ﺑردﺑﺎری و آزادی وﺟدان و ﺗﻣدن و ﺗرﻗﯽ ﺑﯾﺎﺑﻧد. ﻣﮭﻣﺗر از ھﻣﮫ آﻧﮑﮫ ﺣﻔط دﯾن ﻧﯾﺎزﻣﻧد طرد ﻓرھﻧﮓ ﺗﻌﺻب و ﻧﺎﺑردﺑﺎری اﺳت و ﺑﻧ ﺎﺑراﯾن ﻣﻼّﯾﯽ ﮐﮫ ﺷب و روز ﺑﮫ ﺗﮑﻔﯾر و ﻟﻌﻧت اﯾن و آن ﻣﺷﻐول اﺳت و ﭘﯾروان دﯾﮕر ادﯾﺎن را ﻧﺟس ﻣﯽ ﺷﻣﺎرد و ﺎﻣﻌ ﺷرت ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺣرام ﻗﻠﻣداد ﻣﯽ ﮐﻧد و ھﻣﮫ وﺟودش ﻣﻌطوف ﺑﮫ ﺗﺑﻌﯾض و ﺧﺷوﻧت اﺳت ﭼﻧﯾن ﺷﺧﺻﯽ ﺗﺟﺳم ﻧﺎداﻧﯽ و ﺟﮭﺎﻟت اﺳت و ﻧﮫ داﻧش و ﻋﻠم. آﺷﮑﺎر اﺳت ﮐﮫ ﮔﻔﺗﺎر رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑر ﻣﺑﻧ ﺎی ﺗﻌرﯾﻔﯽ زﻧده از دﯾن و ﻣﻌﻧوﯾ ت و اﺧﻼق اﺳﺗوار اﺳت. ﺑﮫ ﻋﺑﺎرت دﯾﮕر ﭘﯾﺎم رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ اﯾﻧﺳت ﮐﮫ آ ﻓرھﻧﮓ آﺧوﻧد ﺳﺎﻻری ﻧﮫ ﺗﻧﮭﺎ ﺣﻔط دﯾن اﺳﻼم ﻧﯾﺳت ﺑﻠﮑﮫ وﯾراﻧﮕر ا ﺳﻼم اﺳت. ﻧﮕﺎھﯽ ﺑﮫ وﺿﻌﯾت اﯾران ﻧوﻧﯽﮐ و ﺳرﺧوردﮔ ﯽ اﯾراﻧﯾﺎن از ھر ﻧوع دﯾن ﺑوﯾژه اﺳﻼم و ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ اﯾن و ﺿﻌﯾت ﺑﺎ اﯾﻣﺎن و ﻋﺷﻖ و اﺷﺗﯾﺎق ﻣردم ﺑﮫ اﺳﻼم د ر ﺳر آﻏﺎز اﻧﻘﻼب درﺳﺗﯽ ﺳﺧن ﻋﺑدا ﻟﺑﮭﺎء را ﺑﺧوﺑﯽ روﺷن ﻣﯽ ﮐﻧد. ﺑﺧﺎطر اھﻣﯾت ﺗﻌﺑﯾر رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ از "ﺣﻔظ دﯾن" ﺳﮫ ﮔﻔﺗﮫ از رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ در اﯾن ﻣورد را ﻧﻘل ﻣﯽ ﮐﻧم: ٴ اﺳﺑﺎب ﮐﻠّﯾّﮫ ﮐﮫ ﺳﺑب اﺟﺗﻧﺎب ادﯾﺎن ﺳﺎﯾره ﺑﺗدﯾّن ﺑدﯾن اﻟﮭﯽ ﮔﺷﺗﮫ ﺗﻌﺻّب و ﺣﻣﯾّت ﺟﺎھﻠﯾّﮫ اﺳت و از ﺟﻣﻠﮫ ... ﻣﻊ ذﻟﮏ ﺑﻌﺿﯽ از اﯾن ... ٴ اﻟﮭﯾّﮫ ﻣﺣروم و ﻣﮭﺟور ﮔﺷﺗﮫ از اھل ﺳﺎﯾر ادﯾﺎن ﮐﻣﺎل اﺟﺗﻧﺎب و اﺣﺗراز را ﻣﺟری و اﺑداً ﺗﻌﺎرﻓﺎت ﻋﺎدﯾّﮫ را ﻧﯾز ﺣﻘﺎﯾﻖ ﮐﺗب ﻣﻘدّﺳﮫ ﺟﺎﯾز ﻧﻣﯾداﻧﻧد . ﺑﺎ وﺟود ﻋدم ﺟواز اﻟﻔت و ﻣﻌﺎﺷرت ﭼﮕوﻧﮫ ﻣﯽ ﺗوان ﻧﻔﺳﯽ را ھداﯾت ﻧﻣوده ... اﺟﺗﻧﺎب و اﺣﺗراز و ﺧﺷوﻧت ﺳﺑب اﺷﻣﺋزاز ﻗﻠوب و ﻧﻔوس ﮔردد و ﻣﺣﺑّت و ﻣﻼطﻔت و ﻣدارا و ﻣﻼﯾﻣت ﺳﺑب اﻗﺑﺎل ﻧﻔوس و ﺗوﺟّﮫ ﻗﻠ وب ﺷود . اﮔر ﺷﺧﺻﯽ از ﻣؤﻣﻧﯾن ﻣوﺣّدﯾن در ﺣﯾن ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻧﻔﺳﯽ از ﻣﻠل اﺟ ٴ ﻋدم ﺗﺟوﯾز ﻣﻌﺎﺷرت و ﻓﻘدان طﮭﺎرت را ﺑر زﺑﺎن راﻧد آن ٴ ﻣوﺣﺷﮫ ﻧﺑﯾّﮫ اظﮭﺎر اﺣﺗراز ﻧﻣﺎﯾد و ﮐﻠﻣﮫ . اﻟﻘﻣر ﻧﯾز ﺑﯾﻧد اﻗﺑﺎل ﺑﺣﻖّ ﻧﻧﻣﺎﯾد ﺷﺧص اﺟﻧﺑﯽ از اﯾن ﮐﻠﻣﮫ ﭼﻧﺎن ﻣﺣزون و ﻣﮑدّر ﮔردد ﮐﮫ اﮔر ﺷﻖّ 20 ٴ ﺟﻣﮭور را ﻓدای ﻣﻧﺎﻓﻊ ﺣﺎل ﻣﺎ از ﺟﻣﯾﻊ اﻣور ﺧﯾرﯾّﮫ ﭼﺷم ﭘوﺷﯾده ﺳﻌﺎدت اﺑدﯾّﮫ ٴ ٴ ﺧود ﻣﯾﻧﻣﺎﺋﯾم و ﺗﻌﺻّب و ﺣﻣﯾّت ﺟﺎھﻠﯾّﮫ را وﺳﯾﻠﮫ ﻣوﻗّﺗﮫ ﻋزّت و اﻋﺗﺑﺎر ﺧوﯾﺷﺗن ﻣﯾﺷﻣرﯾم ﺑﺎﯾن ﻗﻧﺎﻋت ﻧﻧﻣوده ﺑﺗﮑﻔﯾر و ﺗدﻣﯾر ﯾﮑدﯾﮕر ﻣﯾﮑوﺷﯾم و ﭼون ﺧواھﯾم ﮐﮫ اظﮭﺎر ﻣﻌرﻓت و داﻧﺎﺋﯽ و ٴ ﻓﻼن ﺑﺎطل اﺳت و ﻋ زھد و ورع و ﺗﻘوای اﻟﮭﯽ ﻧﻣﺎﺋﯾم ﺑطﻌن و ﺳبّ اﯾن و آن ﭘردازﯾم ﮐﮫ ﻋﻘﯾده ﻣل ﻓﻼن ﻧﺎﻗص ﻋﺑﺎدت زﯾد ﻗﻠﯾل اﺳت و دﯾﺎﻧت ﻋﻣرو ﺿﻌﯾف اﻓﮑﺎر ﻓﻼن ﻣﺷﺎﺑﮫ اطوار ﻓرﻧﮓ اﺳت و اﺳرار ﻓﻼن ﻣﺗوﺟّﮫ ﻧﺎم و ﻧﻧﮓ ﺻفّ ﺟﻣﺎﻋت دوش ﭘﯾوﺳﺗﮫ ﻧﺑود و اﻗﺗدای . ٴ ﺑﻌﺿﯽ ﻣﺳﺗور ﺻدھزار اﻏراض ﻧﻔﺳﺎﻧﯾّﮫ در ﺗﺣت ﻧﻘﺎب اﻗوال ﺗﻌﺻّﺑﯾّﮫ ... ﺑﺷﺧص دﯾﮕر ﺟﺎﯾز و ﺷﺎﯾﺳﺗﮫ ﻧﮫ 21 و ﺑﻌﺿﯽ ﻧﻔوس ﮐﮫ ٴ ﺑطﻼن را ﭼﮫ ﻓﺎروق اﻋظم ﺣﻘّﯽ ﺑر ﺣﻘﺎﯾﻖ اﻣور اطّﻼﻋﯽ ﻧدارﻧد و ﻧﺑض ﻋﺎﻟم در دﺳﺗﺷﺎن ﻧﮫ و ﻧداﻧﻧد ﮐﮫ ﻋﻠّت ﻣزﻣﻧﮫ ﻻزم ھﻣﭼو ﮔﻣﺎن ﻣﯾﮑﻧﻧد ﮐﮫ ﺗروﯾﺞ ﺑﺳﯾف ﻣﻧوط اﺳت و ﺑﺣدﯾث اﻧﺎ ﻧﺑﯽّ ﺑﺎﻟﺳّﯾف اﺳﺗدﻻل ﻣﯾﻧﻣﺎﯾﻧد و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﻓﯽ اﻟﺣﻘﯾﻘﮫ اﮔر ﺑﻧظر دﻗﯾﻖ ﻣﻼﺣظﮫ ﻧﻣﺎﯾﻧد ﻣﺷﮭود ﮔردد ﮐﮫ ٴ ﺗروﯾﺞ ﻧﮫ ﺑﻠﮑﮫ ﺳﺑب وﺣﺷت و دھﺷت و اﺷﻣﺋزاز ﻗﻠوب و ﻧﻔوس ﮔردد در اﯾن ﻋﺻر ﺳﯾف واﺳطﮫ ... ﭼﮫ ﮐﮫ اﯾﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺿرب ﺳﯾف ﺣﺎﺻل ﮔردد ﺑﺳﯾﺎر ﺑﯽ اﻋﺗﺑﺎر و ﺑﺳﺑب اﻣر ﺟزﺋﯽ ﻣﻧﻘﻠب ﺑﮑﻔر و ﺿﻼل ﻣﯾﺷود ﭼﻧﺎﻧﮑﮫ ﻗﺑﺎﯾل و طواﯾف . ٴ ﻣﻧوّره ﺑﻌد از ﻋروج آﻓﺗﺎب اوج ﻧﺑوّت ﺑﻣﻌﺎرج ﻓﯽ ﻣﻘﻌد ﺻدق ﻋﻧد ﻣﻠﯾﮏ ﻣﻘﺗدر دوﺑﺎره ﺑدﯾن ﺟﺎھﻠﯾّﮫ ﺑرﮔﺷﺗﮫ ﻣرﺗدّ ﺷدﻧد اطراف ﻣدﯾﻧﮫ 22 در ھﻣﯾن ﺑ ﺣث، رﺳﺎﻟﮫ ﻣدﻧﯾﮫ ﺑﺎ ذﮐر داﺳﺗﺎن اﯾﻣﺎن آوردن ﻧﻌﻣﺎن ﺑن ﻣﻧذر ﯾﮑﯽ از ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻋرب ﺑﮫ ﻣﺳﯾﺣﯾت ﮐﮫ ﻣﺣﺻول دﯾدن اﺧﻼق ﭘﺳﻧدﯾده و وﻓﺎی ﺑﮫ ﭘﯾﻣﺎن و ﺧود ﮔ ذﺷﺗﮕﯽ ﯾﮏ ﺷﺧص ﺳﺎده ﻣﺳﯾﺣﯽ ﺑود ﺑر اﯾن ﻧﮑﺗﮫ ﺗﺄﮐﯾد ﻣ ﯽ ﻧﻣﺎﯾد ﮐﮫ ﺑرای ﺗروﯾﺞ دﯾن اﺗﺻﺎف ﺑﮫ اﺧﻼق اﻧﺳﺎﻧﯽ ﻻزم اﺳت و ﻧﮫ درﻧدﮔﯽ و ﻧﻔرت و ﺧوﻧﺧواری. 23 وﯾژﮔﯽ ﺳوم: ﻣﺧﺎﻟﻔت ﺑﺎ ھوا و ھوس

19 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص 47 - 48 . 20 . ھﻣﺎﻧﺟﺎ ص. 62 . 21 . ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص 65 - 66 . 22 . ھﻣﺎﻧﺟﺎ 51 - 52 . 23 ھﻣﺎﻧﺟﺎ ﺻص 55 - 61 .